برساخت مفهوم زنانگی در گذار نسل‌ها (واکاوی کیفی در میان سه نسل زنان شهر کرمان 1403)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22034/jeds.2025.68235.1881

چکیده

هدف پژوهش: پژوهش حاضر باهدف واکاوی برساخت اجتماعی مفهوم زنانگی و تحولات بین‌نسلی آن در شهر کرمان انجام شد. هدف اصلی، کشف و مقایسه درک سه نسل مختلف (دختران، مادران، مادربزرگ‌ها) از این مفهوم و شناسایی مضامین اصلی شکل‌دهنده به گفتمان زنانگی در هر نسل بود.
روش پژوهش: این مطالعه با پارادایم تفسیری و به روش کیفی انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با ۳۲ زن ساکن کرمان گردآوری شد و تا رسیدن به اشباع نظری در هر نسل به‌صورت مستقل ادامه یافت سپس با تکنیک تحلیل مضمون مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند و با حداکثر تنوع انجام شد که شامل ۱۶ دختر (متولدین ۱۳۷۰-۱۳۸۰)، ۱۰ مادر (متولدین ۱۳۵۰-۱۳۶۰) و ۶ مادربزرگ (متولدین پیش از ۱۳۴۰) بود.
یافته‌ها: تحلیل داده‌ها به استخراج سه مضمون اصلی متمایز منجر شد که نتیجه نهایی برساخت زنانگی در هر نسل را نشان می‌داد: «زنانگی به‌مثابه مادر-همسر حافظ فرهنگ و سنت» در نسل مادربزرگ‌ها، «زنانگی به‌مثابه زن توانمند در جامعه و خانواده» در نسل مادران و «زنانگی به‌مثابه کنشگری و استقلال» در نسل دختران. یافته‌ها تحول زنانگی از تمرکز بر حوزه خصوصی به عرصه عمومی و تأکید فزاینده بر عاملیت فردی را نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری: پژوهش نشان داد زنانگی یک برساخت تاریخی-فرهنگی سیال است که در تقاطع عاملیت فردی و الزامات ساختاری بازتولید می‌شود. نوآوری مطالعه در ارائه تحلیلی تطبیقی-بین‌نسلی و شناسایی سه گفتمان مسلط است. یافته‌ها برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان فرهنگی این پیام را دارد که برای درک مسائل زنان و تدوین راهبردهای مؤثر، باید تنوع و پویایی برساخت‌های نسلی از زنانگی را به رسمیت بشناسند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Constructing the Concept of Femininity in the Transition of Generations (A Qualitative Inquiry Among Three Generations of Women in Kerman City, 1403)

نویسنده [English]

  • Batool Seifoorii
Assistant Professor, Department of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction: This study aimed to investigate the social construction of the concept of femininity and its intergenerational transformations in the city of Kerman. The primary objective was to explore and compare the perceptions of three distinct generations/grandmothers, mothers, and daughters/regarding this concept, and to identify the core themes shaping the discourse of femininity within each cohort. Grounded in an interpretive paradigm, this qualitative research employed semi-structured interviews with 32 women residing in Kerman.
Methodology: Data collection continued independently for each generation until theoretical saturation was achieved. Participants were selected through purposive sampling with maximum variation,comprising 16 daughters(born1991-2001), 10 mothers(born1971-1981), and 6 grandmothers(born before1961).The data were subsequently analyzed using thematic analysis.
Results: Data analysis led to the extraction of three distinct main themes that reflected the ultimate outcome of the construction of femininity in each generation: "Femininity as Mother-Wife, Preserver of Culture and Tradition"for the grandmothers; "Femininity as an Empowered Woman in Society and Family"for the mothers; and "Femininity as Agency and Autonomy"for the daughters. The findings illustrate a clear evolution of femininity from a focus on the private sphere toward active participation in the public arena, with a growing emphasis on individual agency.
Conclusions: The study concludes that femininity is a fluid historical and cultural construct, continuously reproduced at the intersection of individual agency and structural constraints. Its innovative contribution lies in its comparative, intergenerational analysis and the identification of three dominant discourses. For cultural policymakers and planners,these findings underscore the necessity of recognizing the diversity and dynamism of generational constructions of femininity to effectively understand women's issues and formulate relevant strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Concept of Femininity
  • Three Generations
  • Social Construction
  • Qualitative Study
  • Kerman City

مراجع

آذر، م.؛ نوحی، س. (1399)، زن در اجتماع: نگاهی به چالش‌های اجتماعی، فرهنگی و حقوق زنان ایرانی، تهران، انتشارات ارجمند.
بارکر، ک. (1387)، مطالعات فرهنگی نظریه و عملکرد، مترجم مهدی فرجی، نفیسه حمیدی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
پارساکیا، ک.؛ رستمی، م.؛ سعادتی، ن.؛ دربانی، ع. و نوابی نژاد،ش. (1402). "واکاوی علل و عوامل تفاوت میان دختران نسل زد با نسل‌های گذشته در ایران از منظر روانشناسی اجتماعی"، فصلنامه روانشناسی زن، 4(1).
جانسون،ر. ا. (1400)، زنانگی از دست‌رفته، مترجم ساره سرگلزایی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ زندگی دیجیتال.
دهقانی‌زاده، ح.؛ فلاح، م.؛ و وزیری، س. (1399)، "احساس گناه مادری: کاوشی کیفی بر اشتغال زنان در رابطه مادر- فرزندی"، طلوع بهداشت، ۱۹ (۲)، 16-32.
رفعت جاه، م. و رهبری، ل. (1393)، "گونه شناسی اکتشافی برداشت از مفهوم زنانگی"، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 3(2)، 334-311.
صادقی، ر. و شهابی، ز. (1398)، «تعارض کار و مادری: تجربۀ گذار به مادری زنان شاغل در شهر تهران»، جامعه‌شناسی کاربردی، 30(1)،104-91.
غفاری نسب، ا. و محمدتقی نژاد اصفهانی، ر. (1400)، "مصرف فضا و بازتعریف زنانگی؛ مطالعۀ تجربۀ کافه‌‌نشینی زنان در شیراز"، جامعه‌شناسی کاربردی، 32(2)، 70-49.
فرهمند، م.؛ صبوحی گلکار، ز. و میرجلیلی، ز. (1404)، "زیست جهان متحول: مطالعه کیفی بازاندیشی جنسیتی دختران نسل زد"، جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 13(2), 145-115. doi: 10.22034/jeds.2025.64150.1830
فلاحتی، ل. (1395)، "نگرش به نقش‌های جنسیتی در نسبت با قومیت و جنسیت"، تحقیقات فرهنگی ایران، 9(33)، 59-33.
کرمی قهی، م. و خزائی، ط. (1398)، "برساخت زنانگی در گفتمان تشکل‌های اصول‌گرا زنان، تاکتیک‌ها و سازوکارهای گفتمانی"، فصلنامه زن و جامعه، 10(38)، 262-241.
محمدپور، ا. (1397)، ضد روش زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، چاپ اول، ویراست دوم، قم، لوگوس.
معروف پور، م.؛ سفیری، خ.؛ توسلی، ا. و ودیعه، س. (1397)، "ارائه الگوی تعارض هویتی زنان"، زن و مطالعات خانواده،10(38)، 67-43.
مؤمنی، ف.؛ ارض‌روم چیلر، س. و هنردوست، ع. (1393)، "بررسی وضعیت زنان در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پس از انقلاب"، زن در فرهنگ و هنر، 6(1)، 28-1.
هادی‌پور، م.؛ فرجی سبک‌بار، ح.؛  داورخانی، ف.  و رومیانی، ا. (1399)، "ارائه الگوی ارزیابی توزیع فضایی فعالیت (اشتغال و بیکاری) زنان در شهرستان‌های ایران با استفاده از سیستم‌های دانش‌بنیان"،  اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال نهم تابستان 1399، 2 (32)، ۱۴۹-۱۷۲.
Azar, M.; Nouhi, C. (2019).Women in Society: A Look at Social, Cultural Challenges and Iranian Women's Rights. Tehran, Arjomand Publications. [In Persian].
Barker, K. (2008). Cultural Studies: Theory and Practice. translated by Mehdi Faraji, Nafiseh Hamidi. Tehran, Research Institute for Cultural and Social Studies.[In Persian].
Braun, V., & Clarke, V. (2023). Toward good practice in thematic analysis: Avoiding common problems and be (com) ing a knowing researcher. International Journal of Transgender Health, 24(1), 1-6.‏
Bristow, J. (2024). Sociology and the problem of ‘social generations’. Studying generations, 17-40.‏
Byrne, J., Fattoum, S., & Diaz Garcia, M. C. (2019). Role models and women entrepreneurs: Entrepreneurial superwoman has her say. Journal of Small Business Management, 57(1), 154-184.‏
Chodorow, N. J. (2023). The reproduction of mothering: Psychoanalysis and the sociology of gender. Univ of California Press.‏
Dehghani Zadeh, H.; Fallah, M.; and Vaziri, S. (2019). Maternal Guilt: A Qualitative Exploration of Women's Employment in the Mother-Child Relationship. Tolooe behdasht Journal, 19(2), 16-32. [In Persian].
Enworo, O. C. (2023). Application of Guba and Lincoln's parallel criteria to assess trustworthiness of qualitative research on indigenous social protection systems. Qualitative research journal, 23(4), 372-384.‏
Farahmand, M.; Sabohi-Golkar, Z. and Mirjalili, Z. (2025). The Changing Bioworld: A Qualitative Study of Gender Rethinking of Generation Z Girls. Economic Sociology and Development, 13(2), 145-115. [In Persian]. doi: 10.22034/jeds.2025.64150.1830
Fazloon, S., & Usman, H. (2024). Exploring the Factors Behind the Rejection of Traditional Gender Roles: A Preliminary Study amongst Gen Zers. Asia-Pacific, Journal of Futures in Education and Society, 3(2), 45–58. https://doi.org/10.58946/apjfes-3.2.p4
Felahati, L. (2016). Attitudes towards Gender Roles in Relation to Ethnicity and Gender. Iranian Cultural Research, 9(33), 59-33. [In Persian].
Ghafari Nasab, A. and Mohammad Taghinejad Esfahani, R. (2014). Space Consumption and the Redefining of Femininity; A Study of Women’s Experience of Sitting in a Cafe in Shiraz. Applied Sociology, 32(2), 70-49. [In Persian].
Hadipour, M.; Faraji Sabqbar, H.; Davarkhani, F. and Rumiani, A. (2019). Presenting a Model for Evaluating the Spatial Distribution of Women's Activity (Employment and Unemployment) in Iranian Counties Using Knowledge-Based Systems. Spatial Economics and Rural Development, 9th Summer 2019, 2 (32), 149-172. [In Persian].
Hamilton, L. T., Armstrong, E. A., Seeley, J. L., & Armstrong, E. M. (2019). Hegemonic femininities and intersectional domination. Sociological Theory, 37(4), 315-341.‏
Herzog, C., Handke, C., & Hitters, E. (2019). Analyzing talk and text II: Thematic analysis (pp. 385-401). Springer International Publishing.‏
Jayatissa, K. A. D. U. (2023). Generation Z – A New Lifeline: A Systematic Literature Review. Sri Lanka, Journal of Social Sciences and Humanities, 3(2), 179–186. https://doi.org/10.4038/sljssh.v3i2.110
Jayatissa, K. A. D. U. (2023). Generation Z–A new lifeline: A systematic literature review. Sri Lanka Journal of Social Sciences and Humanities, 3(2).‏
Johnson, R. A. (1400), Lost Femininity, translated by Sara Sargolzaei, Tehran, Digital Life Culture Foundation Publications. [In Persian].
Karami-Ghahi, M. and Khazaei, T. (2019). Construction of Femininity in the Discourse of Fundamentalist Women's Organizations, Tactics and Discursive Mechanisms. Quarterly Journal of Women and Society, 10(38), 262-241. [In Persian].
Lorber, J. (2010). Gender Inequality: Feminist Theories and Politics. Oxford University Press.‏
Marufpour, M.; Safiri, Kh.; Tavassoli, A. and Vadieh, S. (2018). Presenting a Model of Women’s Identity Conflict. Women and Family Studies, 10(38), 67-43. [In Persian].
Moghadam, V. M. (2023, May). Gender regimes, polities, and the world-system: Comparing Iran and Tunisia. In Women's Studies International Forum (Vol. 98, p. 102721). Pergamon.‏
Mohammadpour, A. (2018). Anti-method: Philosophical Backgrounds and Practical Procedures in Qualitative Methodology. First Edition, Second Edition, Qom, Logos. [In Persian].
Momeni, F.; Arz-Rom Chiller, S. and Honardoost, A. (2014). Investigating the Status of Women in Economic, Social and Cultural Development Programs after the Revolution. Women in Culture and Art, 6(1), 1-28. [In Persian].
Parsakia, K., Rostami, M., Saadati, N., Darbani, S. A., & Navabinejad, Sh. (2023). Analyzing the
causes and factors of the difference between the girls of the generation Z and the previous generations in Iran from the perspective of social psychology. PWJ, 4(1): 1-16. [In Persian].
Pickard, S. (2020). Waiting like a girl? The temporal constitution of femininity as a factor in gender inequality. The British Journal of Sociology, 71(2), 314-327.‏
Pollock, G. (2018). Modernity and the Spaces of Femininity. In The Expanding Discourse (pp. 244-267). Routledge.‏
Rafat Jah, M. and Rahbari, L. (2014). Exploratory Typology of the Concept of Femininity. Social Studies and Research in Iran, 3(2), 334-311. [In Persian].
Sadeghi, R. and Shahabi, Z. (2019). The Conflict of Work and Motherhood: The Experience of Transition to Motherhood of Working Women in Tehran. Applied Sociology, 30(1), 104-91. [In Persian].
Sánchez, Mira, N. (2024). doing gender in female breadwinner households: Gender relations and
Tsai, M. C., & Peng, S. C. (2025). Postmaterialism, generational replacement and value change: An age-period-cohort analysis of the US, Japan, Türkiye and China. Social Indicators Research, 176(1), 173-194.‏
Twenge, J. M. (2023). Generations: the real differences between Gen Z, Millennials, Gen X, Boomers, and Silents—and what they mean for America's future. Simon and Schuster.‏
Wood, J. T., & Fixmer-Oraiz, N. (2019). Gendered lives: Communication, gender, and culture.
جامعه شناسی اقتصادی و توسعه
دوره 14، شماره 2
پاییز و زمستان 1404
آذر 1404
صفحه 148-169

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار