بررسی عوامل موثر بر رفتارهای زیست‌محیطی در ایران (فراتحلیلی از تحقیقات موجود)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، (نویسنده مسئول)، بابلسر، ایران

3 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

موضوع و هدف: امروزه بروز بحران‌ها و مشکلات زیست‌محیطی در جهان، باعث توجه و اهمیت بیشتر به رفتارهای حامی محیط زیست شده است. این توجه به موضوع رفتارهای زیست‌محیطی باعث شد که در سال‌های اخیر تحقیقات زیادی درباره عوامل موثر بر رفتارهای زیست‌محیطی انجام شود. با توجه به افزایش تحقیقاتِ رفتارهای زیست‌محیطی و شناسایی عوامل متعدد موثر بر آن، تحقیق حاضر درصدد بررسی مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رفتارهای زیست‌محیطی در تحقیقات انجام شده در ایران است.
روش: روش تحقیق مقاله حاضر، فراتحلیل می‌باشد. جامعه آماری تحقیق همه‌ی مقالات معتبر علمی هستند که در سال‌های 1380 تا 1399 با موضوع رفتارهای زیست‌محیطی منتشر شده‌اند. در نهایت 18 تحقیق انتخاب و با نرم‌افزار CMA2 مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: نتایج فراتحلیل نشان داد که اندازه اثر بین سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست‌محیطی با 0.36 در حد متوسط می‌باشد. همچنین اندازه اثر ترکیبی نگرش زیست‌محیطی و رفتارهای زیست‌محیطی با 0.28 در حد کم قرار دارد. رابطه ارزش زیست‌محیطی و رفتارهای زیست-محیطی، در تحقیقات مرور شده معادل 0.27 و در حد کم می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating Factors Affecting Environmental Behaviors in Iran (Meta-analysis of existing research)

نویسندگان [English]

  • Hosein Mirzaei 1
  • Hakimeh Sharifzadeh 2
  • Maryam Sohrabi 3
1 Assistant Professor, Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 Associate Professor, Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, (Corresponding Author), Babolsar, Iran
3 PhD Student in Sociology, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Subject and purposes: Today, the emergence of environmental crises and problems in the world has given greater attention to environmental protection behaviors. This attention to environmental behavior has prompted a great deal of research in recent years on the factors affecting environmental behavior. Due to an increase in environmental behaviors research and identify the factors affecting it, this study aimed to investigate the factors affecting environmental behaviors in research conducted in Iran.
Method: The research method of this paper is the meta-analysis. Population of the study almost scientific papers that are the subject factors environmental behaviors in 2001 and 2020 were published. Finally, 18 papers selected and analyzed with the Comprehensive Meta-analysis software.
Findings: The results of the meta-analysis showed that the effect size between cultural capital and environmental behaviors approximately 0.38, was in moderate level. Also relationship between environmental attitude and environmental behaviors was about 0.28 and in low level. Results show that the combined effects of the relationship between environmental Value and environmental behaviors the equivalent of 0.27, was in low level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental Behaviors
  • Meta-Analysis
  • Cultural Capital
  • Environmental Attitude
  • Environmental Value
آزادارمکی، تقی (1380). درآمدی بر نظریه‌سازی در جامعه‌شناسی، تهران: نشر کلمه.
احمدیان، داریوش، حقیقتیان، منصور (۱۳۹۵). تحلیل جامعه شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی شهری مورد مطالعه (شهروندان شهر کرمانشاه)، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری، پیاپی ۱۸: ۵۱ -۷۶. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
بوردیو، پیر (1384). شکل­های سرمایه، در سرمایه اجتماعی: اعتماد، دموکراسی و توسعه، گردآوری کیان تاج بخش، ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، تهران: نشر شیرازه.
بهرام پور، مرضیه (1390). دین، طبیعت و بحران محیط زیست، تهران: نقش مانا.
حاجی­زاده میمندی، مسعود، سیارخلج، حامد، شکوهی­فر، کاوه (1393). بررسی عوامل فرهنگی مرتبط با رفتارهای زیست­محیطی (مورد مطالعه؛ شهر یزد)، فصلنامه­ی مطالعات توسعه­ی اجتماعی- فرهنگی، دوره­ی سوم، شماره­ی 3، زمستان 33 : 9-33.
حجازی، یوسف، اسحاقی، سیدرضا (۱۳۹۳). تبیین رفتار زیست محیطی روستاییان استان‌های غرب کشور بر اساس مدل رفتار برنامه‌ریزی شده، فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، سال چهل و پنجم شماره ۲: ۲۵۷ -۲۶۷. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
حقیقتیان، منصور (1393). تحلیلی بر رفتار زیست محیطی شهروندان اصفهان و عوامل موثر بر آن، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، پیاپی ۲۳: ۱۳۳ -۱۴۴. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
حمایت‌خواه جهرمی، مجتبی، ارشاد، فرهنگ، دانش، پروانه، قربانی، مهدی (1396). تاملی جامعه شناختی در باب مناسبات دانش، نگرش و رفتارهای زیست محیطی (مطالعه دانشجویان دانشگاه تهران)، نشریه مسائل اجتماعی ایران، سال هشتم شماره ۱: ۵ -۲۵. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
دسترس، فرناز، خواجه نوری، بیژن (1398). بررسی رابطه بین سبک زندگی و رفتار زیست محیطی شهروندان شهر شیراز، فصلنامه توسعه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره ۴: ۱ -۳۰. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
سجاسی قیداری، حمدالله، فعال جلالی، امین (1397). سنجش آگاهی و رفتار زیست محیطی روستاییان (مطالعه موردی: دهستان زنگلانلو)، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال هشتم شماره ۱: ۲۹ -۵۰. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
سلیمان پورعمران، محبوبه، نوری، علیرضا (1398). بررسی رابطه بین مدیریت سبز با رفتار زیست محیطی مدیران و معاونین مدارس استان خراسان شمالی، مجله محیط زیست و توسعه فرابخشی، پیاپی ۶۵: ۲۵ -۳۶. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
صالحی، صادق (1390). رفتارهای زیست محیطی، دانش زیست محیطی و تحصیلات، نشریه علوم تربیتی، سال هجدهم شماره ۳: ۲۰۱ -۲۲۶. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
صالحی، صادق، امامقلی، لقمان(1391). سرمایه فرهنگی و نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی (مطالعه موردی: استان کردستان)، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 8، شماره 28: 91-120.
صالحی، صادق، پازوکی نژاد، زهرا، امامقلی، لقمان (1392). آموزش و پرورش و محیط زیست (نگرش، آگاهی و رفتارهای زیست محیطی دانش آموزان)، نشریه علوم تربیتی، سال بیستم شماره ۲: ۱۷۱ -۱۹۰. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
صالحی، صادق، کریم‌زاده، سارا (1393). بررسی تاثیر ارزش‌های زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی (مطالعه مناطق شهری ارومیه)، نشریه مسائل اجتماعی ایران، سال پنجم شماره ۲: ۶۱ -۷۶. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
عباس‌زاده، محمد، علوی، لیلا، بنی‌فاطمه، حسین، علیزاده اقدم، محمدباقر (1395). مدل یابی ساختاری تاثیر تجربه زیست محیطی و نگرش زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی، نشریه علوم اجتماعی، سال سیزدهم شماره ۱: ۱۷۱ -۱۹۶. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
فاضلی، محمد، جعفرصالحی، سحر (1392). شکاف نگرش، دانش و رفتار زیست محیطی گردشگران، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، پیاپی ۲۲: ۱۳۷-150. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
فیروزجاییان، علی‌اصغر، غلامرضازاده، فاطمه (1394). تحلیل آسیب‌شناسانه رفتار زیست محیطی شهروندان با تاکید بر زباله پراکنی در میان گردشگران، مجله جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، پیاپی ۶: ۱۲۹ -۱۵۱. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
کشاورز، محمد، دامغانیان، حسین، ابراهیمی، سید عباس، رستگار، عباسعلی (1399). تاملی بر سبزگرایی در سازمان: واکاوی نقش رهبری تحول‌گرا مبتنی بر محیط زیست و رهبری معنوی در ایجاد رفتارهای زیست محیطی در سازمان، مجله محیط زیست و توسعه فرابخشی، پیاپی ۶۹: ۴۷-۶۲. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
منتی‌زاده، میثم، زمانی، غلامحسین (1391). تدوین مدل رفتار زیست محیطی زارعان شهرستان شیراز، نشریه علوم ترویج و آموزش کشاورزی، سال هشتم شماره ۲: ۶۳-75. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
میرفردی، اصغر (1395). بررسی رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و احساس مسئولیت اجتماعی با رفتار محیطزیستی (مورد مطالعه: ساکنان نورآباد ممسنی)، مجله آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال پنجم شماره ۱: ۱۰۱ -۱۱۴. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
نبوی، سیدحسین، مختاری هشی، علی (1397). سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست محیطی خانواده‌های تهرانی، نشریه مسائل اجتماعی ایران، سال نهم شماره 2: ۲۰۹ -۲۳۲. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
نواح، عبدالرضا و فروتن کیا، شهروز (1390). بررسی رابطه بین کنش عقلانی و رفتارهای زیست­محیطی مورد مطالعه جامعه شهری اندیشمک، فصلنامه­ی محیط زیست، شماره 51: 69-78.
نواح، عبدالرضا، فروتن‌کیا، شهروز، پورترکارونی، محمد (1390). بررسی رابطه بین میزان دینداری با ارزش‌ها و رفتارهای زیست محیطی شهروندان (مطالعه موردی: شهر اهواز)، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری، پیاپی ۱: ۷۷-95. (منبع استفاده شده در فراتحلیل)
نوغانی، محسن، میرمحمدتبار، سیداحمد (1396). فراتحلیل: مبانی و کاربردها، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
واقفی، الهام، حقیقتیان، منصور(1393). بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی (بعد نهادینه) بر رفتارهای اجتماعی زیست محیطی با رویکرد توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر شیراز)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 8: 47-66.
Ajzen, I & Driver, B. L. (1992) Application of the Theory of Planned Behavior to Leisure Choice, Journal of Leisure Research, 24(3): 207-224.
Ajzen, I. (1991). The Theory of Planned Behavior, Organizational Behavior, and Human Decision Processes, 50: 179-211.
Blake, J. (2016). Iran's environmental challenges; Environmental sustainability in Iran: the bumpy road ahead, London Middle East Institute, University of London.
Borenstein, M, Hedges, L, Higgins, J, Rothstein, H(2009), Introduction to Meta-Analysis, UK: Wiley & Sons publication.
Card, N. A. (2011). Applied meta-analysis for social science research, New York: Guilford Publications
Cohen, J. (1977). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences: (Rev. Ed). New York: Academic Press.
Cooper, H. M. (2009). Research synthesis and meta-analysis: A step-by-step approach. Thousand Oaks, CA: Sage.
Environmental Performance Index. (2016). Global environmental performance index. New Haven, CT: Yale University. Available: www.epi.yale.edu.
Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, Attitude, Intention, and Behavior: An Introduction to Theory and Research. Reading, MA: Addison-Wesley.
Hayes, J (2004). The impact of social and cultural capital. California state university, Sacramento.
Glass, G. V. (1976). Primary, secondary, and meta-analysis of research. Educational Researcher, 5, 3–8.
Petitti D.B.(2001). Approaches to heterogeneity in a meta-analysis. Stat Med, 20: 25–33.
Pigott, T. D.(2012).  Advances in Meta-Analysis, New York: Springer.
Schnaiberg, A. (2008), the Treadmill of Production: Injustice and Unsustainability in the Global Economy, Paradigm Publishers.
Stern, P. C. (1997). Toward a working definition of consumption for environmental research and policy. Significant consumption: Research directions (pp. 12–35). Washington, DC: National Academy Press, 1997.
Stern, P. C. (1999). Information, incentives, and pro-environmental consumer behavior. Journal of Consumer Policy, 22, 461–478.
Stern, P. C. (2000). Psychology, sustainability, and the science of human-environment interactions. American Psychologist, 55, 523–530.