تحلیل زمینه‌های جامعه‌شناختی تحول گفتمان‌های عدالت در دولت‌های خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی

نوع مقاله : تحلیلی نظری

نویسندگان

1 دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، ایران

2 استاد، گروه روابط بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

چکیده

یکی از اهداف اساسی انقلاب اسلامی ایران دستیابی به عدالت بوده است؛ اما دولت‌های جمهوری اسلامی ایران در خصوص مفهوم عدالت و تحقق عملی آن، گفتمان‌های مختلفی را شکل داده‌اند. به این معنی که هر دولتی که روی کار آمده، گفتمان خاصی از عدالت را پدید آورده که متفاوت از گفتمان عدالت در دولت‌های قبلی بوده است. به عبارتی با تغییر دولتها، گفتمان عدالت نیز دچار تغییر و تحول شده است. اما باید دانست که تحول گفتمان‌های عدالت در خلاء رخ نمی‌دهد؛ بلکه این تحولات، ریشه در زمینه‌های اجتماعی دارد. بنابراین در این مقاله، گفتمان عدالت در سه دولت آقایان خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی بررسی شده و این سوال مهم مطرح می‌شود که: کدام زمینه‌های اجتماعی موجب تحول گفتمان‌ عدالت در دولت‌های مذکور شده است؟ در پاسخ به این سوال، فرضیه‌ای طرح می‌شود که حاوی دو متغیر اصلی «ساختار جامعه توده‌ای» و «ناکارآمدی نسبی دولتها در استقرار سیاست‌های عدالت» می‌باشد. دو متغیر اصلی با متغیرهای فرعی مورد سنجش قرار می‌گیرند. به این صورت که متغیر جامعه توده‌ای بر اساس دو متغیر فرعی «طرد و برجسته‌سازی» و «دسترسی» و متغیر ناکارآمدی دولتها نیز بر اساس سه متغیر فرعی «ناکارآمدی عدالت در حوزه‌های سه‌گانه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی-فرهنگی» مورد سنجش قرار می‌گیرند. برای بررسی فرضیه، ابتدا عناصر گفتمان عدالت در هر یک از دولت‌ها با استفاده از روش تحلیل گفتمان مورد تحلیل قرار می‌گیرند. سپس اطلاعات به دست آمده در مورد متغیرهای فرضیه با استفاده از روش جامعه‌شناسی تاریخی قیاسی به صورت موردی در خصوص هر یک از دولت‌های مذکور، تحلیل می‌شوند. نتایج حاصله، حاکی از اعتبار قابل قبول فرضیه فوق‌الذکر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Sociological backgrounds of Development of Justice Discourse in Khatami, Ahmadinejad and Rouhani governments

نویسندگان [English]

  • Rahim Zayerkabeh 1
  • Fardin Ghoreishi 2
  • mohammadbagher Alizadeh aghdam 3
1 PhD in Economic Sociology and Development, Department of Social Sciences, University of Tabriz, Iran
2 Professor, Department of International Relations, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Social Sciences, Faculty of Law and Social Sciences, University of Tabriz
چکیده [English]

One of the basic goals of the Islamic Revolution of Iran has been to achieve justice, but the governments of the Islamic Republic of Iran have shaped different discourses about the concept of justice and its practical realization. This means that any government that has come into action has created a special discourse on justice that is different from the discourse of justice in previous governments. In other words, with the change of governments, the discourse of justice has also undergone a change. But it must be kept in mind that the development of discourses of justice does not take place in a vacuum, but these developments are rooted in social contexts. Therefore, in this paper, the discourse of justice in the three governments of Mr. Khatami, Ahmadinejad and Rouhani has been examined and this important question is raised: Which social grounds have led to the development of the discourse of justice in the above-mentioned governments? In response to this question, a hypothesis is proposed that contains two main variables, the "structure of the mass society" and "relative inefficiency of governments in the establishment of justice policies". The two main variables are measured by sub-variables. So that the variable of mass society based on two sub-variables "exclusion and foregrounding" and "availability" and the inefficient variables of governments are also measured based on three sub-variables "inefficiency of justice in the three areas of economic, political, and socio-cultural". To examine the hypothesis, the elements of justice discourse are firstly analyzed in each government using the discourse analysis method. Then, the information about the hypothesis variables is analyzed using the method of historical deductive sociology in the case of each of these governments. The results indicate that the above hypothesis is valid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice Discourse Khatami Ahmadinejad Rouhani
  • اخوان‌کاظمی، بهرام(1388). گفتمان عدالت در دولت نهم. معرفت سیاسی. 1(2)، 243-195.
  • آبراهامیان، یرواند(1389).تاریخ ایران مدرن. ترجمه محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
  • بشیر،حسن؛ و سیدحمید، طاهری(1394). تحلیل گفتمان فیلمهای تبلیغاتی نامزدهای دهمین دورة انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران (1388). فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست. 4(13)،63-35.
  • بشیریه، حسین(1377). جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نشر نی.
  • بشیریه، حسین(1383). زمینه‌های اجتماعی بحران سیاسی در ایران معاصر. فصلنامه رفاه اجتماعی. 4(1)،153-137.
  • بشیریه، حسین(1385). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نگاه معاصر.
  • بشیریه، حسین(1387). گذار به مردم‌سالاری. تهران: نشر نگاه معاصر.
  • بشیریه، حسین(1394). زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران. مترجم: علی اردستانی. تهران: نشر نگاه معاصر.
  • پژویان، جمشید؛ رضا، طالبلو؛ نیره‌سادات، قریشی؛ و کتایون، جلالیان(1387).مقایسه و تحلیل عملکرد اقتصادی دولت‌های بعد از انقلاب. راهبرد. 15،122-180.
  • جلائی‌پور،حمیدرضا؛ و مجید، فولادیان (1387). شرایط شکل‌گیری یا افول رهبری کاریزمایی؛ دوره خاتمی1384-1376. پژوهشنامه علوم سیاسی. 3(4)،38-7.
  • حاتمی، عباس(1389). الگوی آونگی:چارچوبی برای تحلیل اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی. 13(2)،31-5.
  • حاتمی، عباس؛ و فرزاد، کلاته(1393). دولت در پیرامون و پیرامون در دولت. فصلنامه مطالعات راهبردی. 7 (1)، 35-7.
  • حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی(1386). اسلام سیاسی در ایران. قم: نشر دانشگاه مفید.
  • خواجه‌سروی، غلامرضا(1386). فراز و فرود گفتمان عدالت در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه دانش سیاسی. 3(6)، 35-5.
  • دلفروز، محمدتقی(۱۳۹۳). دولت و توسعه اقتصادی، اقتصاد سیاسی در ایران و دولتهای توسعه‌گرا. تهران: نشر آگاه.
  • دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال؛ و مهدی، عطایی(1393).گفتمان هسته‌ای دولت یازدهم. فصلنامه مطالعات راهبردی. 17(1)،63.
  • رحیمی،علیرضا؛ و محمود، کتابی(1393). گفتمان امنیتی دولتهای نهم و دهم به مثابه گفتمان قبض و بسط انقلابی جدید. فصلنامه مطالعات راهبردی. 17(4).
  • رسایی، حمید(1380). پایان داستان غم‌انگیز. دفتر 1 و 2. تهران: نشر کیهان.
  • روزنا، جیمز(1384).آشوب در سیاست جهان(مترجم علیرضا طیب). تهران: روزنه.
  • ساعی، علی(1387). روش تحقیق در علوم اجتماعی با رهیافت عقلانیت انتقادی. تهران: نشر سمت.
  • سام‌دلیری، کاظم(1393). جامعه‌شناسی تاریخی؛ چگونگی ترکیب جامعه‌شناسی و تاریخ در یک کالبد. فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی. 20 (79)، 107-79.
  • سبزه‌ای،محمدتقی(1394). تحلیل جامعه‌شناسی حوزه عمومی در ایران پس از انقلاب (1357-1394). فصلنامه علوم اجتماعی. 25(71)، 89-48.
  • سلطانی،سیدعلی‌‌اصغر(1387). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
  • صفری شالی،رضا؛ و جعفر، هزارجریبی(1392).گفتمان عدالت در لوایح برنامه‌های توسعه پس از انقلاب اسلامی. فصلنامه علوم اجتماعی.6، 44-1.
  • قریشی، فردین؛ محمدباقر، علیزاده‌اقدم؛ و رحیم، زایرکعبه(1396). تحول گفتمان عدالت در ایران: مطالعه موردی دولت‌های محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی. دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه تبریز. 6 (2)، 180-143.
  • قیصری، نورالله؛ و مصطفی، قربانی(1394).کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ مدلی برای سنجش و ارزیابی. دوفصلنامه دانش سیاسی. 11(2)،148-129.
  • کرمی قهی، محمدتقی(1391).تحلیل گفتمان سه برنامه توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده. فصلنامه رفاه اجتماعی. 4(13).
  • کریمی، مصطفی(1395). سیاست‌های رفاهی و اقتصادی از بازرگان تا روحانی: دولتها و رفاه. ماهنامه جامعه پویا. 8(2)،17-12.
  • کسرایی،محمدسالار؛ و بنت‌الهدا، سعیدی(1395).تحلیل گفتمان عدالت در دهه سوم انقلاب با تأکید بر سالهای84-1380. فصلنامه جامعه‌شناسی تاریخی.8(2)،169-129.
  • نبوی، مرتضی؛ وحید، شقاقی؛ و داود، دانش‌جعفری(1395).جریان‌شناسی اقتصادی ایران بعد از انقلاب اسلامی (اقتصاد ایران و نظریه اقتصاد اسلامی). تهران: نورعلم.
  • نوذری،حمزه؛ و علیرضا، کریمی(1391). بررسی معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی ایران از منظر تحلیل گفتمان. مطالعات جامعه شناختی. 19 (1)، 78-57.
  • نیاکوئی، امیر(1393). جامعه‌شناسی منازعات سیاسی در ایران(انتخابات 1388). پژوهشنامه علوم سیاسی. 10(1)،230-199.
  • Amir Arjomand, Said (2009). After Khomeini: Iran Under His Successors. Oxford: Oxford University Press.
  • Farzanegan,Mohammad Reza (2009) .Macroeconomic of Populism in Iran .Munich:Personal RePEc Archive(MARA).no3.