تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در حفاظت از محیط زیست: رویکردی بر پایه نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش: بحران‌های محیط‌زیستی در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های اصلی جوامع شهری تبدیل شده‌اند. در این میان، مشارکت شهروندان در حفاظت از محیط‌زیست به‌عنوان راهبردی بنیادین در تحقق حکمرانی محیط‌زیستی و مدیریت پایدار مطرح است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در حفاظت از محیط‌زیست، بر مبنای چارچوب نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده انجام شده است.
روش پژوهش: جامعه آماری شامل شهروندان بالای ۱۸ سال شهر سنندج بود که با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای و براساس فرمول کوکران، تعداد ۴۲۴ نفر به‌عنوان نمونه نهایی انتخاب شدند. داده‌ها با پرسشنامه گردآوری و با نرم‌افزارهای SPSS و SmartPLS تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج تحلیل مسیر نشان داد که از میان هشت فرضیه مطرح‌شده، پنج فرضیه تأیید و سه فرضیه رد شدند. متغیرهای آگاهی از مشارکت، کنترل ادراک‌شده رفتاری، قصد مشارکت و محیط سیاسی تأثیر مثبت و معناداری بر رفتار مشارکتی شهروندان داشتند، در حالی‌که متغیرهای درک منافع و هنجار ذهنی، تأثیر معناداری بر قصد رفتاری نداشتند. همچنین، نقش میانجی قصد مشارکت در روابط میان آگاهی و کنترل ادراک‌شده با رفتار مشارکتی مورد تأیید قرار گرفت.
نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد که مشارکت در حفاظت از محیط‌زیست شهری، بیش از آنکه متأثر از نگرش‌های فردی باشد، تحت تأثیر آگاهی واقعی، احساس خودکارآمدی و زمینه‌های نهادی و سیاسی است. بنابراین، تقویت سواد محیط‌زیستی، ایجاد بسترهای مشارکتی شفاف و ارتقای اعتماد عمومی به نهادهای مسئول، از راهبردهای مؤثر برای افزایش مشارکت شهروندان در سیاست‌گذاری محیط‌زیستی محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Sociological Analysis of Determinants of Citizens’ Participation in Environmental Protection: A Theory of Planned Behavior Approach

نویسندگان [English]

  • lugman Emamgholi 1
  • Yaser Osati 2
1 Assistant professor, Department of sociology, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
2 M.A. Student in Sociology, Department of Social Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction: In recent years, environmental crises have become one of the major challenges facing urban societies worldwide. In this context, citizen participation in environmental protection is considered a fundamental strategy for achieving environmental governance and sustainable management. The present study aimed to analyze the sociological factors influencing citizens’ participation in environmental protection, based on the framework of the Theory of Planned Behavior.
Methodology: The statistical population consisted of citizens over 18 years of age in Sanandaj. Using a multistage cluster sampling method and Cochran’s formula, a total of 424 individuals were selected as the final sample. Data were collected through a questionnaire and analyzed using SPSS and SmartPLS software.
Results: The path analysis results showed that, among the eight proposed hypotheses, five were confirmed and three were rejected. The variables of participation awareness, perceived behavioral control, participation intention, and political environment had significant positive effects on citizens’ participatory behavior, whereas perceived benefits and subjective norms had no significant effect on behavioral intention. In addition, the mediating role of participation intention in the relationship between awareness and perceived control with participatory behavior was confirmed.
Conclusions: The findings indicate that urban environmental protection participation is influenced less by individual attitudes and more by actual awareness, self-efficacy, and institutional–political contexts. Therefore, strengthening environmental literacy, creating transparent participatory platforms, and enhancing public trust in responsible institutions are suggested as effective strategies to promote citizens’ participation in environmental policymaking.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Citizen participation
  • Environmental protection
  • Theory of Planned Behavior
  • Awareness
  • Perceived behavioral control

مراجع

آزادخانی، پ.، حسین‌زاده، ج.، و کرمی، ف. (1399)، بررسی نقش سرمایه اجتماعی در حفاظت محیط زیست شهر ایلام. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(9) ، 1-16. doi: 10.22034/jest.2021.30803.3926
اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان کردستان. (۱۴۰۱). گزارش سالانه کیفیت هوای شهر سنندج. سازمان حفاظت محیط زیست. بازیابی‌شده در تیر ۱۴۰۳، از  http://www.doe.ir/kurdistan
اکبری نوده، ح.، داداش‌نژاد دلشاد، د. و براتی، م. (1402)، شناسایی عوامل موثر بر پیشگیری از وقوع جرایم محیط زیستی در اجتماعات شهری. مطالعات مدیریت شهری، 15 (54)، 29-39. doi: 10.30495/ums.2023.22639
بدیعی، ل.، پناه‌بختیار، ع.، و سلطانی، ع. (۱۳۹۸). تحلیل و تبیین توسعه پایدار شهری با تأکید بر مؤلفه‌های محیطی (مطالعه موردی: شهر سنندج). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، ۱۰(۳۶)، ۷۵–۸۶.  https://doi.org/10.22059/jurp.2019.271210.1007540
جعفرزاده، س.، یاداور، ح.، کوهستانی عین‌الدین، ح. و دباغ محمدی‌نسب، ع. (1403)، عوامل موثر بر رفتار زیست محیطی کشاورزان (مطالعه موردی شبکه آبیاری و زهکشی دشت گلفرج شهرستان جلفا)، https://civilica.com/doc/1970882
دانا، ا.، گل‌زاده، ف.، رنجری، ش. و عبدی، ک. (1401)، رابطه بین مسولیت پذیری اجتماعی با رفتارهای حفاظت از محیط زیست با نقش میانجی سرمایه فرهنگی در دانشجویان ورزشکار. فضای جغرافیایی. ۱۴۰۱؛ ۲۲ (۷۹): ۲۱۱-۲۲۸.
       http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-3973-fa.html
رضایی، ص.، رضائی‌مقدم، ک. (1403)، تعیین کننده‌های مشارکت جامعه محلی در احیای تالاب پریشان، https://civilica.com/doc/2096192
شبکه ملی جامعه و دانشگاه کردستان (۱۴۰۰). ارزیابی سند آمایش استان کردستان. کمیته آب دانشگاه کردستان.  بهار ۱۴۰۰. بازیابی‌شده در تیر ۱۴۰۳، از  https://iranatlas.net/kurdistan-urban-plan
شهرداری سنندج. (۱۴۰۰). گزارش عملکرد مدیریت پسماند شهری. شهرداری سنندج. بازیابی‌شده در تیر ۱۴۰۳، از  http://www.sanandaj.ir
صدفی، سناز؛ میری، مسعود؛ روحی، حیدر (۱۳۹۹). بررسی مکان دفن پسماندهای شهری سنندج. دومین همایش ملی معماری، عمران و محیط زیست شهری.
عنابستانی، ع.، شیخی، پ. (1403)، تحلیل محرک‌های کلیدی اثرگذار بر مشارکت شهروندان در حفاظت از محیط زیست شهری با رویکرد آینده‌پژوهی (مطالعه موردی: شهرکرد). برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 4 (15)، 1- 20.   doi: 10.30495/juepd.2023.1987114.1205
فتاحی، ن.، ابراهیمی جمنانی، ل.، بزرگمهر، ک. و حق‌زاد، آ. (1399)، عوامل موثر بر مشارکت شهروندان و گردشگران به منظور حفاظت از محیط ‌زیست (مطالعه موردی: شهرستان محمودآباد). فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، 9(35)، 47-68. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22518827.1399.9.35.4.5
قلی‌زاده شاوون، س.، نوروزی، ف. و دهقان، ح. (1400)، تمایل به مشارکت در حفاظت از محیط زیست و عوامل موثر بر آن (مورد مطالعه: شهروندان تهرانی متولد دهه 80 و دهه 50). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 11 (40)، 176-206.  doi: 10.30495/uss.2021.689601
محمدزاده رهنی، م. (1389)، بررسی مبانی فقهی حفاظت از محیط زیست. فقه و تاریخ تمدن، 7(25)، 177-195. SID. https://sid.ir/paper/193920/fa
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179–211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
Ajzen, I. (1998). Models of human social behavior and their application to health psychology. In M. Conner & P. Norman (Eds.), Predicting health behaviour: Research and practice with social cognition models (pp. 21–47). Buckingham: Open University Press.
Ajzen, I. (2011). The theory of planned behaviour: Reactions and reflections. Psychology & Health, 26(9), 1113–1127. https://doi.org/10.1080/08870446.2011.613995
Akbari Nodeh, H., Dadashnejad Delshad, D., & Barati, M. (2023). Identifying factors influencing the prevention of environmental crimes in urban communities. Urban Management Studies, 15(54), 29–39. https://doi.org/10.30495/ums.2023.22639 [In Persian]
Alamoudi, A. K., Abidoye, R. B., & Lam, T. Y. M. (2023). The impact of citizens’ participation level on smart sustainable cities outcomes: Evidence from Saudi Arabia. Buildings, 13(2), 343. https://doi.org/10.3390/buildings13020343
Anabestani, A., & Sheikhi, P. (2023). Analysis of key drivers affecting citizens’ participation in urban environmental protection with a futures studies approach (Case study: Shahr-e Kord). Journal of Urban Environment Planning and Development. https://doi.org/10.30495/juepd.2023.1987114.1205 [In Persian]
Armitage, C. J., & Conner, M. (2001). Efficacy of the theory of planned behaviour: A meta‐analytic review. British Journal of Social Psychology, 40(4), 471–499. https://doi.org/10.1348/014466601164939
Asgari, G. H., Fanaei, F., Mohammadi, M. J., & Yari, A. R. (2014). Health impact assessment of particulate matter in Sanandaj, Kurdistan, Iran. Journal of Advances in Environmental Health Research, 2(1), 36–44. https://doi.org/10.22102/jaehr.2014.35051
Asgari, Gh., et al. (2021). Assessment of health impacts of PM₂.₅ by AirQ+ software in the city of Sanandaj, Iran (2018–2019). Journal of Advances in Environmental Health Research, 9(1), 45–56. https://doi.org/10.32598/JAEHR.9.1.1200
Azadkhani, P., Hosseinzadeh, J., & Karami, F. (2020). Investigating the role of social capital in environmental protection of Ilam city. Environmental Science and Technology, 22(9), 1–16. https://doi.org/10.22034/jest.2021.30803.3926 [In Persian]
Badi’i, L., Panah-Bakhtiar, A., & Soltani, A. (2019). Analysis and explanation of sustainable urban development with emphasis on environmental components (Case study: Sanandaj). Journal of Urban Research and Planning, 10(36), 75–86. https://doi.org/10.22059/jurp.2019.271210.1007540 [In Persian]
Bamberg, S., & Möser, G. (2007). Twenty years after Hines, Hungerford, and Tomera: A new meta-analysis of psycho-social determinants of pro-environmental behaviour. Journal of Environmental Psychology, 27(1), 14–25. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2006.12.002
Barati, M., Allahverdipour, H., Moeini, B., Farhadi, N., Mahjub, H., & Jalilian, F. (2011). Assertiveness skills training efficiency on college students’ persuasive subjective norms against substance abuse. Journal of Hamadan University of Medical Sciences, 18(2), 40–49. http://sjh.umsha.ac.ir/article-1-224-en.html
Bulkeley, H., & Mol, A. P. (2003). Participation and environmental governance: Consensus, ambivalence and debate. Environmental Values, 12(2), 143–154. https://doi.org/10.3197/096327103129341261
Cao, X., & Chen, H. (2024). The impact of public participation in environmental governance on the technical efficiency of enterprise. Finance Research Letters, 62, 105112. https://doi.org/10.1016/j.frl.2023.105112
Clayton, S., & Manning, C. (2018). Psychology and climate change: Human perceptions, impacts, and responses. Academic Press.
Conner, M., & Armitage, C. J. (1998). Extending the theory of planned behavior: A review and avenues for further research. Journal of Applied Social Psychology, 28(15), 1429–1464. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.1998.tb01685.x
Dana, A., Golzadeh, F., Ranjari, Sh., & Abdi, K. (2022). The relationship between social responsibility and environmental protection behaviors with the mediating role of cultural capital in athlete students. Geographical Space, 22(79), 211–228. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-3973-fa.html [In Persian]
Dong, H., Zhang, Y., & Chen, T. (2023). A study on farmers’ participation in environmental protection in the context of rural revitalization: The moderating role of policy environment. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 1768. https://doi.org/10.3390/ijerph20031768
Fielding, K. S., McDonald, R., & Louis, W. R. (2008). Theory of planned behaviour, identity and intentions to engage in environmental activism. Journal of Environmental Psychology, 28(4), 318–326. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2008.03.003
Fiorino, D. J. (1990). Citizen participation and environmental risk: A survey of institutional mechanisms. Science, Technology, and Human Values, 15(2), 226–243. https://doi.org/10.1177/016224399001500204
Fattahi, N., Ebrahimi Jamanani, L., Bozorgmehr, K., & Haghzad, A. (2020). Factors influencing citizens’ and tourists’ participation in environmental protection (Case study: Mahmoudabad County). Tourism Space Geography, 9(35), 47–68. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22518827.1399.9.35.4.5 [In Persian]
Ghafourzadeh, S., Yadavar, H., Kouhestani A., & Dabbagh Mohammadi-Nasab, A. (2024). Factors affecting farmers’ environmental behavior (Case study: irrigation and drainage network of Gulfaraj Plain, Jolfa County). Retrieved from https://civilica.com/doc/1970882 [In Persian]
Gilas Hosseini, S. M., Fanaei, F., Mohammadi, M. J., & Yari, A. R. (2014). Health impact assessment of particulate matter in Sanandaj, Kurdistan, Iran. Journal of Advances in Environmental Health Research, 2(1), 36–44. https://doi.org/10.22102/jaehr.2014.35051
Heiman, M. (1997). Science by the people: Grassroots environmental monitoring and the debate over scientific expertise. Journal of Planning Education and Research, 16(4), 291–299. https://doi.org/10.1177/0739456X9701600405
Inglehart, R. (1995). Public support for environmental protection: Objective problems and subjective values in 43 societies. PS: Political Science & Politics, 28(1), 57–72. https://doi.org/10.2307/420583
Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239–260. https://doi.org/10.1080/13504620220145401
Li, C., Guo, Y., & Wang, L. (2024). Can social organizations help the public actively carry out ecological environment supervision? Environment, Development and Sustainability, 26(5), 12061–12107. https://doi.org/10.1007/s10668-023-03028-8
Lubell, M. (2002). Environmental activism as collective action. Environment and Behavior, 34(4), 431–454. https://doi.org/10.1177/0013916502034004002
Mohammadzadeh Rahni, M. (2010). Jurisprudential foundations of environmental protection. Fiqh and History of Civilization, 7(25), 177–195. Retrieved from https://sid.ir/paper/193920/fa [In Persian]
Oreg, S., & Katz-Gerro, T. (2006). Predicting proenvironmental behavior cross-nationally: Values, the theory of planned behavior, and value–belief–norm theory. Environment and Behavior, 38(4), 462–483. https://doi.org/10.1177/0013916505286012
Rezaei, S., & Rezaei-Moghadam, K. (2024). Determinants of local community participation in the restoration of Parishan Wetland. Retrieved from https://civilica.com/doc/2096192 [In Persian]
Salehi, S. (2008). A study of factors underpinning environmental attitudes and behaviors. (Doctoral dissertation, University of Leeds).
Sharma, M., & Romas, J. A. (2008). Theoretical foundations of health education and health promotion (2nd ed.). USA: Jones and Bartlett Publishers. https://api.semanticscholar.org/CorpusID:54160302
Shepherd, A., & Bowler, C. (1997). Beyond the requirements: Improving public participation in EIA. Journal of Environmental Planning and Management, 40(6), 725–738. https://doi.org/10.1080/09640569711877
Shora-ye Shahrdari Sanandaj. (2021). Annual report on municipal waste management performance in Sanandaj. Retrieved from http://www.sanandaj.ir [In Persian]
Spyke, N. P. (1999). Public participation in environmental decision-making at the new millennium: Structuring new spheres of public influence. Boston College Environmental Affairs Law Review, 26(2), 263–313. https://ssrn.com/abstract=2191043
Sadafi, S., Miri, M., & Rouhi, H. (2020). Investigating urban waste landfill sites in Sanandaj. In 2nd National Conference on Architecture, Civil and Urban Environment. [In Persian]
Stern, P. C. (2000). Toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of Social Issues, 56(3), 407–424. https://doi.org/10.1111/0022-4537.00175
Steg, L., & Vlek, C. (2009). Encouraging pro-environmental behaviour: An integrative review and research agenda. Journal of Environmental Psychology, 29(3), 309–317. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2008.10.004
Tavousi, M., Heidarnia, A. R., Montazeri, A., Taremian, F., Akbari, H., & Haeri, A. A. (2009). Distinction between two control constructs: An application of the theory of planned behavior for substance abuse avoidance in adolescents. Ofogh-E-Danesh, 15(3), 36–44. http://imtj.gmu.ac.ir/article-1-693-en.html
Tolba, M. (1992). UNEP, changes for past two decades and the prospects for the future. Our Planet, 4(6), 8–11.
Wang, L., Sheng, G., She, S., & Xu, J. (2023). Impact of empathy with nature on pro-environmental behaviour. International Journal of Consumer Studies, 47(2), 652–668. https://doi.org/10.1111/ijcs.12856
Zhang, M., Yang, Y., Du, P., Wang, J., Wei, Y., Qin, J., & Yu, L. (2024). The effect of public environmental participation on pollution governance in China: The mediating role of local governments' environmental attention. Environmental Impact Assessment Review, 104, 107345. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2023.107345
جامعه شناسی اقتصادی و توسعه
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27
بهار و تابستان 1404
شهریور 1404
صفحه 91-109

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار