ارزیابی وضعیت کلان شهر تبریز با تأکید بر شاخص ‏های شهر دوستدار سالمند در سکونتگاه ‏های رسمی و غیررسمی (مطالعه موردی: مناطق 2، 8 و 10)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‏ ریزی شهری، گروه برنامه‏ ریزی شهری و منطقه ‏ای، دانشکده برنامه ‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز ، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ‏ریزی شهری، گروه برنامه ‏ریزی شهری و منطقه ‏ای، دانشکده برنامه‏ ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

10.22034/jeds.2024.60738.1798

چکیده

چکیده
هدف: هدف این پژوهش، ارزیابی وضعیت کلان شهر تبریز با تأکید بر شاخص ‏های شهر دوستدار سالمند در سکونتگاه‏ های رسمی و غیررسمی است.
روش‏ شناسی: روش پژوهش، توصیفی – پیمایشی بوده و و داده ‏ها براساس پرسش ‏نامه و مطالعات میدانی گردآوری شده ‏اند. جهت ارزیابی پایایی ابزار پژوهش، از روش آلفای کرونباخ و جهت تعیین روایی پژوهش، از تکنیک تحلیل عاملی با بهره ‎گیری از شاخص KMO و آزمون بارتلت بهره ‏گیری شده است. جامعه ‏ی آماری با حجم نمونه‏ ی 384 نفر، شامل ساکنان مناطق 2، 8 و 10 کلان شهر تبریز و همچنین 27 نفر از مدیران و کارشناسان امور شهری است. تحلیل داده ها در محیط نرم ‏افزاری SPSS انجام شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه، مناطق 2، 8 و 10 کلان شهر تبریز می باشد.
یافته ‏ها: یافته‏‏ های پژوهش نشانگر آن بود که در بین شاخص ‏های هشت گانه تحلیل شده، از دیدگاه سالمندان به ترتیب شاخص ‏های "ساختمان ‏ها و مکان‏ های عمومی و مذهبی" (13/53) و "فرهنگی – تفریحی" (9/85) بیشترین و کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‏ اند و همچنین از دیدگاه مدیران شهری به ترتیب شاخص ‏های "ساختمان ‏ها و مکان‏ های عمومی و مذهبی" (16/52) و"حمل‏ و‏نقل درون شهری" (14/56) در رتبه‏ های اول و آخر قرار گرفتند. از لحاظ شاخص‏ های شهر دوستدار سالمند در بین مناطق مورد مطالعه، تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین یافته ‏های دیگر پژوهش نشانگر آن است که بین رضایت مندی سالمندان از زندگی در کلان شهر تبریز و تحصیلات آنان تفاوت معناداری وجود ندارد.
نتیجه ‏گیری: به طور کلی کلان شهر تبریز از حد متوسط شاخص ‏های شهر دوستدار سالمند پایین ‏تر است و در وضعیت مساعدی قرار ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Assessing the Status of Tabriz Metropolis According to the Indicators of an Elderly-Friendly City in Formal and Informal Settlements (Case study: Regions 2, 8 and 10)

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Ghanbari 1
  • Ali Oskouee Aras 2
  • Parinaz Badamchizadeh 3
1 Professor, Remote Sensing and Geographical Information System, Department of Remote Sensing and Geographical Information System, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran
2 Ph.D Candidate, Geography and Urban Planning, Department of Urban and regional planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran.
3 Ph. D Candidate, Geography and Urban Planning, Department of Urban and regional planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

abstract
Purpose: The purpose of this research is to evaluate the state of the Tabriz metropolis with an emphasis on the indicators of an elderly-friendly city in formal and informal settlements.
Methodology: The research method is descriptive-survey, and the data were collected based on questionnaires and field studies. Cronbach's alpha method was used to evaluate the reliability of the research tool, and to determine the validity of the research, the factor analysis technique was used, using the KMO index and Bartlett's test. The statistical population with a sample size of 384 people contains residents of areas 2, 8, and 10 of the Tabriz metropolis, as well as 27 managers and experts in urban affairs. Data analysis was done in an SPSS software environment.
The geographical scope of the research: The area under study is districts 2, 8, and 10 of Tabriz city.
Findings: The findings of the research showed that among the eight indicators analyzed, from the point of view of the elderly, the indicators of "public and religious buildings and places" (13/53) and " "Cultural-Recreational" (9/85) have the highest and lowest points, and from the point of view of city managers, "public and religious buildings and places" (16/52) and " "Intra-city transportation" (14/56) were ranked first and last. There is a significant difference in the indicators of the elderly-friendly city among the studied areas. Also, other research findings indicate no significant difference between the satisfaction of the elderly with life in the metropolis of Tabriz and their education.
Conclusion: In general, Tabriz metropolis is lower than the average index of an elderly-friendly city and is not in a favorable situation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Elderly-Friendly City
  • Informal Settlements
  • Formal Settlements
  • Tabriz Metropolis
  • Urban management
اسکوئی ارس، علی؛ حکیمی، هادی. (1400). سنجش شاخص‏های سرزندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعۀ موردی: سیلاب قوشخانۀ تبریز). نشریه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، سال نهم، شماره 1، صص 143-163.
اسکوئی ارس، علی. (1401). بررسی ویژگی‌های ساختاری سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: محله آخماقیه تبریز). فصلنامه برنامه‏ریزی توسعه شهری و منطقه‏ای، سال هفتم، شماره 20، صص 85-113.
اسکوئی ارس، علی؛ آذر، علی. (1402). فراترکیبی بر تحقیقات انجام شده با موضوع کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‌‏های غیررسمی در ایران. نشریه دانش شهرسازی، سال هفتم، شماره 3، صص 67-89.
اسکوئی ارس، علی؛ بابائی اقدم، فریدون. (1402). ارزیابی رضایتمندی از شاخص‏های توانمندسازی سکونتگاه‏های غیررسمی با تأکید بر مسائل اجتماعی و اقتصادی (نمونه موردی: محله خلیل‏آباد تبریز). نشریه نگرش‏های نو در جغرافیای انسانی، سال پانزدهم، شماره 2، صص 110-133.
اسکوئی ارس، علی؛ بابایی اقدم، فریدون. (1402). ارزیابی میزان رضایتمندی زنان سرپرست خانوار از محیط‏های مسکونی در سکونتگاه‏‏های غیررسمی (مطالعه‏ موردی: محله اسلام‏‏آباد زنجان). نشریه مهندسی جغرافیایی سرزمین، سال هفتم، شماره 3، صص 689-708.
اسکوئی ارس، علی؛ نیکدل منور، احمد؛ بابائی اقدم، فریدون؛ تیموری، ایرج. (1402). تحلیل فضایی کیفیت کالبدی مسکن در سکونتگاه‏‏های رسمی و غیررسمی (مطالعه موردی: منطقه 1 کلان‏شهر تبریز). نشریه کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در علوم محیطی، سال سوم، شماره 9، صص 62-38.
الهیاری‎برگشادی؛ مریم، طوفان، سحر. (1400). تأثیر مؤلفه‎های وونرف بر تحقق شهر دوستدار سالمند. کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افقهای هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب، تبریز. دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
امین‎جعفری، بتول؛ آقاجانی، حسین؛ هاشمیانفر، علی. (1396). تبیین جامعه‎شناختی سالمندی پویا با تأکید بر سرمایه فرهنگی در شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی ایران، سال چهاردهم، شماره 52، صص 1-14.
پوراحمد، احمد؛ حاتمی‎نژاد، حسین؛ چرخان، شهرام. (1400). تحلیل نابرابری فضایی سکونتگاه‎های رسمی و غیررسمی محلات منطقه دو شهر تهران. مجله جغرافیا و توسعه ناحیهای، سال نوزدهم، شماره 1، صص 295-322.
ترقی، زهره؛ ایلالی، احترام‎سادات. (1397). مقایسه نگرش سالمندان و مدیران به وضعیت شاخص‎های شهرهای دوستدار سالمند. فصلنامه سالمند، سال سیزدهم، شماره 2، صص 136-249.
تبریزی، نازنین؛ نوذر اصل، سهند؛ نقوی، مریم؛ اسماعیلی، مجید. (1397). سنجش نگرش گردشگران سالمند به شهر مشهد از نظر شاخص‏های شهر دوستدار سالمند. نشریه گردشگری شهری، سال پنجم، شماره 3، صص 83-99.
حسین‌‌زاده دلیر، کریم؛ پیشنماز اهری، رامین. (1402). شناسایی مؤلفه‏های تأثیرگذار بر برنامه‏ریزی و طراحی شهر دوستدار سالمند (نمونه موردی: کلان‏شهر تبریز)، نشریه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‏ای، سال سیزدهم، شماره 46، صص 33-60.
ربیعی، لیلی؛ مصطفوی، فیروزه؛ مسعودی، رضا؛ حسن‎زاده، اکبر. (1391). بررسی تأثیر مداخله آموزشی مبتنی بر توانمندسازی سالمندان براساس الگوی خانواده‎ محور. مجله تحقیقات نظام سلامت، سال هشتم، شماره 2، صص 301-313.
رحمتی، منصور؛ محمدی، چنور. (1402). مدل‏سازی معادلات ساختاری شاخص‏های شهر دوستدار سالمند کرمانشاه. نشریه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‏ای، سال دوازدهم، شماره 43، صص 123-148.
رزاقی‎ سرنسری، مائده؛ قاسمی دودران، زهرا؛ پوررضا، سید هادی. (1398). تطبیق پارامترهای شهرهای جهانی و شهر دوستدار سالمند. ششمین کنفرانس پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و پنجمین نمایشگاه تخصصی انبوه‏سازان مسکن و ساختمان، تهران، ایران.
رسیده، بهزاد؛ مرصوصی، نفیسه؛ طالشی، مصطفی؛ موسی کاظمی، سید مهدی. (1402). تحلیل شاخص‏های زیرساخت‏های شهر دوستدار سالمند در کلان‏شهر مشهد. فصلنامه پژوهش‏های بوم‏شناسی شهری، سال چهاردهم، شماره 3، صص 1-16.
زرقانی، سید هادی؛ خوارزمی، امیدعلی؛ جوهری، لیلا. (1394). ارزیابی شاخص‎های شهر دوستدار سالمند در شهر مشهد با تأکید بر شاخص‎های فرهنگی - اجتماعی. نشریه پژوهشهای جغرافیای انسانی، سال چهل و هفتم، شماره 4، صص 673-688.
شکوهی، آرمان. (1395). برنامه‏ریزی ارتقاء فضاهای عمومی شهر باغستان در راستای تبدیل شدن به شهر دوستدار سالمند، پایان‏نامه کارشناسی‏ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
صابری‏فر، رستم. (1402). ارزیابی نتایج عملی سیاستگذاری‏ها در حوزه شهرهای دوستدار سالمند در کلان‏شهرهای ایران. نشریه هویت شهر، سال هفدهم، شماره 54، صص 93-106.
غفاری، داریوش. (1399). معنایابی سلامت اجتماعی سالمندان. پژوهش‏نامه اسلامی زنان و خانواده، سال هشتم، شماره 18، صص 159-186.
غفاری گیلانده، عطا؛ محمدی، چنور؛ داوری، الهام. (1401). ارزیابی شاخص‎های شهر دوستدار سالمند؛ مطالعه موردی: شهر ساری. فصلنامه آمایش محیط، سال پانزدهم، شماره 56، صص 1-26.
غلامی، محمد؛ امینی‎نژاد، غلامرضا؛ بناری، خدا کرم. (1401). سنجش و ارزیابی شاخص‎های شهر دوستدار سالمند (مورد مطالعه: شهر برازجان). فصلنامه سیاستگذاری محیط شهری، سال دوم، شماره 5، صص 17-30.
قربانی، رسول؛ اسکوئی ارس، علی؛ طهماسبی‏مقدم، حسین. (1401). بررسی رضایتمندی از کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعه موردی: محله یوسف‏‏آباد تبریز). نشریه مهندسی جغرافیایی سرزمین، سال ششم، شماره 4، صص 817-834.
قنبری، ابوالفضل. (1398). تحلیل و بررسی شاخص‎های شهر مطلوب سالمندان (مطالعه موردی: شهر تبریز). نشریه پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری، سال هفتم، شماره 1، صص 81-61.
گودرزی، مجید؛ ملکی، سعید؛ خدابخشی، داریوش. (1402). مدل‏سازی معادلات ساختاری عوامل مؤثر بر تحقق شهر دوستدار سالمند (مطالعه موردی: شهر اهواز). نشریه مطالعات برنامه‏ریزی سکونتگاه‏های انسانی، سال هیجدهم، شماره 4، صص 171-184.
محمودزاده، حسن؛ آقایاری، توکل؛ حاتمی، داود. (1402). ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند مطالعه‏ موردی: منطقه سه کلا‏ن‏شهر تبریز. نشریه فضای شهری و حیات اجتماعی، سال دوم، شماره 6، صص 19-41.
مرکز آمار ایران. (1395). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی. (1402). سیاست‏ها و قوانین ساماندهی سکونتگاه‏های غیررسمی در ایران، دفتر مطالعات زیربنایی، شماره مسلسل 1785360.
منافی‏فر، فاطمه زهرا؛ غفاری، فاطمه؛ فرامرزی، محبوبه؛ شمسعلی‏نیا، عباس. (1401). سالمندی سالم و پیش‏بینی آن بر اساس عوامل فردی، روانی و اجتماعی در سالمندان شهر آمل. نشریه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، سال دهم، شماره 4، صص 334-321.
نصیری‎ هنده‎خاله، اسماعیل؛ رضاعلی، منصور. (1397). بررسی تأثیر مؤلفه‎های کالبدی و اجتماعی بر تحقق‎پذیری شهر دوستدار سالمند مطالعه موردی: شهر رشت. فصلنامه شهر پایدار، سال اول، شماره 4، صص 73-87.
نظم‎فر، حسین؛ علوی، سعیده؛ صادقی، نسرین؛ عشقی چهار برج، علی. (1397). امکان‎سنجی تحقق شهر دوستدار سالمند در شهرهای ایران؛ مطالعه موردی: شهر بوکان. فصلنامه مطالعات شهری، سال هفتم، شماره 27، صص 78-67.
نورالهی، عطیه. (1397). بهبود کیفیت زندگی سالمندان با تأکید بر شاخص‏های شهر دوستدار سالمند؛ نمونه موردی: ناحیه 3 منطقه 18 شهرداری تهران، پایان‏نامه کارشناسی‏ارشد، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی. (1393). بررسی نماگر‎های جمعیت‎شناختی سالمندی و روند سالمند جمعیت ایران تا سال 1420.
هرندی، مینا؛ رفیعیان، مجتبی؛ صابری، حمید؛ شبانی، امیر‏‏حسین. (1400). تدوین مدل نظری شهر دوستدار سالمند با استفاده از الگوی فراترکیب. نشریه جغرافیا و برنامهریزی منطقهای، سال یازدهم، شماره 4، صص 129-144.
Anton, Stephen D., Woods, Adam J., Ashizawa, Tetso., Barb, Diana., Buford, Thomas W., Carter., Christy S. et al. (2015). Successful Aging: Advancing the Science of Physical Independence in Older Adults. Ageing Res Rev. 24 (11): 314–327.
Havighurst RJ. (1963). Successful aging. Processes of aging: Social and psychological perspectives.;12222-321.
Lai, M. M., Lein, S. Y., Lau, S. H., & Lai, M. L. (2016). Modeling Age-Friendly Environment, Active Aging, and Social Connectedness in an Emerging Asian Economy. Journal of Aging Research, 2016.
Rowe JW, Kahn RL. (1997). Successful Aging, Journal of Gerontologist, 37 (4): 433.
Ruzaa, Jacobo., Kim, Jung In., Leung, Ivan., Kam, Calvin., & Ng, Sandy. (2014) Sustainable, age-friendly cities: An evaluation framework and case study application on Palo Alto, California. Sustainable Cities and Society, Vol.14, Pp:394.
Shan, Pengyu., Sun, Wan. (2022). Data-Driven Winter Landscape Design and Pleasant Factor Analysis of Elderly Friendly Parks in Severe Cold Cities in Northeast China under the Background of Artificial Intelligence. Security and Communication Networks, Pp: 1-11.
Somsopon, Wiruj., Kim, Sohee Minsun., Nitivattananon, Vilas., Kusakabe, Kyoko., Nguyen, Thi Phuoc Lai. (2022). Issues and Needs of Elderly in Community Facilities and Services: A Case Study of Urban Housing Projects inBangkok, Thailand. Sustainability, 14, 8388, Pp: 1-23.
Song Ki-min, Jeong Jin-wook, Kim Young-woo. (2022). A Study on Age-friendly City Environmental Factors and the Quality of Life of the Elderly: Focusing on Cases of Wonju, Korean Journal of Social Quality, 6 (1), 35-57.
United Nations. (2020). World Population Ageing.
WHO. (2007). A Guide to Using Core Indicators Measuring the Age-Friendliness of Cities.
WHO. (2007). Global age-friendly cities: A guide: World Health Organization. In Online verfügbar unter https://apps. who.   int/iris/bitstream/handle/10665/43755/9789241547307_eng. pdf.
Xue, PEI., Carla, SEDINI., Francesco, ZURLO. (2019). Building an Age-friendly City for Elderly Citizens through Co-designing an Urban Walkable Scenario. Conference proceedings of the Academy for Design Innovation Management, London, United Kingdom, Pp: 69-80.
Zhang, Shen-Cheng., Wang, Hui., Liu, Zhi., Zeng, Shouzhen., Jin, Yun., Baležentis, Tomas. (2019). A Comprehensive Evaluation of the Community Environment Adaptability for Elderly People Based on the Improved TOPSIS. Information, 10 (389), pp: 1-18.