کنش جمعی خشک‌شدن دریاچه‌ی ارومیه: کنش قومی خاموش

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی , دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی. تهران, ایران

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. ایران

چکیده

با آغاز دهه ی هشتاد و تسریع روند خشک شدن دریاچه ی ارومیه، متخصصان حوزه ی محیط زیست این واقعه را یک مسئله ی زیست محیطی بسیار حیاتی عنوان کردند و همین امر سبب واکنشهای مختلف شهروندان استانهای مجاور دریاچهی ارومیه گشت. با توجه به این که واکنشهای مذکور، گروههای مختلفی از مردم را در بر میگرفت و تا امروز نیز تداوم داشته است، از آن تحت عنوان «کنش جمعی خشک شدن دریاچه‌ی ارومیه» یاد شده است. در این مقاله، با اتکاء به چارچوب مفهومی مناسب و با روش اسنادی تلاش شده این کنش جمعی زیست محیطی مورد مطالعه قرار گیرد. آن چه که بررسی این جنبش را حائز اهمیت کرده و به پیچیدگیهای تحلیلی آن افزوده است، نقش گروههای اجتماعی مختلف موجود در آذربایجان جهت پیش بردن آن میباشد. این امر طوری است که فعالان محیط زیست، هویتطلبان و ملیگرایان قومی و بخشی از مردم عادی جامعه همچون بازاریان و طرفداران تیم فوتبال تراکتورسازی تبریز و ... همگی با استفاده از ابزارها و فضاهای عمومی در دسترس، سعی در رساندن صدای خود و بیان مطالبات خود دارند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کنش جمعی خشک شدن دریاچه ارومیه ابتدا با کنش فعالان زیست محیطی مطرح شده و بعد ها توسط گروه‌های سیاسی قومی- زبانی تصرف شده و تداوم یافته است. به بیان دیگر کنش جمعی قومی تحت لوای بحران زیست محیطی زیست کرده و به حیات خود ادامه می دهد و همین امر به کنش وجهه سیاسی بخشیده و مانع فعالیت سمن ها و نهادهای ذیربط برای مدیریت بحران زیست محیطی دریاچه ارومیه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The collective action of the drying up of Urmia Lake: Hidden ethnic movement

نویسندگان [English]

  • Saeedeh َAmini 1
  • Farhood Koohasadi 2
1 Sociology Department, Faculty of social science, Allameh Tabataba’I University,Tehran,Iran
2 Sociology Department,Faculty of social science ,Allameh Tabataba'i university.Tehran.Iran
چکیده [English]

با آغاز دهه ی هشتاد و تسریع روند خشک شدن دریاچه ی ارومیه، متخصصان حوزه ی محیط زیست این واقعه را یک مسئله ی زیست محیطی بسیار حیاتی عنوان کردند و همین امر سبب واکنشهای مختلف شهروندان استانهای مجاور دریاچهی ارومیه گشت. با توجه به این که واکنشهای مذکور، گروههای مختلفی از مردم را در بر میگرفت و تا امروز نیز تداوم داشته است، از آن تحت عنوان «کنش جمعی خشک شدن دریاچه‌ی ارومیه» یاد شده است. در این مقاله، با اتکاء به چارچوب مفهومی مناسب و با روش اسنادی تلاش شده این کنش جمعی زیست محیطی مورد مطالعه قرار گیرد. آن چه که بررسی این جنبش را حائز اهمیت کرده و به پیچیدگیهای تحلیلی آن افزوده است، نقش گروههای اجتماعی مختلف موجود در آذربایجان جهت پیش بردن آن میباشد. این امر طوری است که فعالان محیط زیست، هویتطلبان و ملیگرایان قومی و بخشی از مردم عادی جامعه همچون بازاریان و طرفداران تیم فوتبال تراکتورسازی تبریز و ... همگی با استفاده از ابزارها و فضاهای عمومی در دسترس، سعی در رساندن صدای خود و بیان مطالبات خود دارند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کنش جمعی خشک شدن دریاچه ارومیه ابتدا با کنش فعالان زیست محیطی مطرح شده و بعد ها توسط گروه‌های سیاسی قومی- زبانی تصرف شده و تداوم یافته است. به بیان دیگر کنش جمعی قومی تحت لوای بحران زیست محیطی زیست کرده و به حیات خود ادامه می دهد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • collective action
  • ethnic
  • the environment
الف) کتاب‌ها و مقالات
امینی، سعیده، میرزایی، حسین و اصلانزاده، مهدی (1400) رتوریک جنبش جلیقه زردهای پاریس، مطالعات جامعه شناختی، دوره 28، شماره2، صص1-26 انتشارآنلاین.
آبراهامیان، یرواند (1391)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه‌ی محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی، چاپ هشتم.
قاسمی، محمدعلی (1386)، «جنبش‌ها‌ی جدید اجتماعی: مطالعه‌ی موردی آذربایجان»، فصلنامه‌ی مطالعات راهبردی، سال 10، شماره‌ی 1، صص 61–87.
کاستلز، مانوئل (1393) شبکه‌های خشم و امید/ جنبش‌های اجتماعی در عصر اینترنت، ترجمه مجتبی قلی‌پور، نشر مرکز.
کیت، نش (1382)، جامعه‌شناسی سیاسی معاصر: جهانی‌شدن، سیاست و قدرت، ترجمه‌ی محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
Afrasiabi, Kaveh. L. (2003), “The Environmental Movement in Iran: Perspectives from Below and Above”, Middle East Journal,           Vol. 57, No. 3, pp. 432- 448.
Barnes, Peter (2008), Climate Solutions: A Citizen’s Guide, City: White River Junction, Chelsea Green Publishing.
Benford, R. & Snow, D. (2000), “Framing processes and social movement: An overview and assessment”, Annual Review of Sociology, 26(1): 611-639.
Saunders, Clare (2008), “Double-edged Swords? Collective Identity and Solidarity in the Environmental Movement”, The British Journal of Sociology Vol. 59, No. 2, pp. 227-253.
Fadaee, Simin (2011), “Environmental Movements in Iran: Application of the New Social Movement Theory in the Non-European Context”, Social Change, Vol. 41, No. 1, pp. 79-96.
Ghalibaf, M. B. and Moussavi, Zahra (2014) “Development and Environment in Urmia Lake of Iran”, European Journal of Sustainable Development, Vol. 3, No. 3, pp. 219-226.
Giugni, M. and Grasso, M. T. (2015), “Environmental Movements: Heterogeneity, Transformation, and Institutionalization”, Annual Review of Environment and Resources, 40, pp. 337-361.
Gore, Albert (2006), An Inconvenient Truth: The Planetary Emergency of Global Warming and What We Can Do About It, Emmaus: Rodale Press.
Potter, R. B. and Conway, D. (2011), “Development”, in: J. A. Agnew and D. N. Livingstone (eds), The Sage Handbook of Geographical Knowledge, London: Sage.
Shafique, Farzana and Mahmood, Khalid (2010), “Model Development as a Research Tool: An Example of PAK-NISEA”, Library Philosophy and Practice (e-journal).
Soudi, M., Ahmadi, A., Yasi, M. and Hamidi, S. A. (2017), “Sustainable Restoration of the Urmia Lake: History, Threats, Opportunities and Challenges”, European Water, 60, pp. 341-347.
Tarrow, Sidney (2011), Power in Movement: Social Movements and Contentious Politics, Updated and Revised Third Edition, City: Cambridge, Cambridge University Press.
Vermeersch, Peter (2011), Theories of Ethnic Mobilization: Overview and Recent Trends”, Centre for Research on Peace and Development (CRPD), Working Paper No. 3 University of Leuven, Belgium,                 Doi: 10. 4337/9781848448421.00022.
Warf, Barney (2006), Encyclopedia of Human Geography, Londin: Sage publication, Inc.
ب) روزنامه‌ها
«دریاچه‌ی ارومیه در خطر کم‌آبی»، ایران، 15 شهریور 1386.
«با احداث سد روی رودخانه‌های حوزه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه، دریاچه‌ی ارومیه ۲۰ سال آینده خشک می‌شود»، سرمایه، 27 آبان 1386.
«معاون برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان شرقی: ۱۲۰ هزار هکتار از وسعت دریاچه‌ی ارومیه به شوره‌زار تبدیل شده است»، رسالت، 15 آذر 86.
«تشکیل ستاد بحران دریاچه‌ی ارومیه»، کیهان، 26 آذر 1386.
«گردهمایی دوستداران محیط‌زیست کنار دریاچه‌ی ارومیه»، ایران، 17 بهمن 1386.
«مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی: خشکسالی پارک ملی دریاچه‌ی ارومیه را تهدید می‌کند»، کیهان، 22 فروردین 1387.
«چه‌کسی به داد دومین دریاچه‌ی شور جهان می‌رسد؟ دریاچه‌ی ارومیه کویر می‌شود»، دنیای اقتصاد، 19 مرداد 1387.
«معاون سازمان محیط‌زیست: ۱۵۰ هکتار از حاشیه‌ی دریاچه‌ی ارومیه شوره‌زار شد»، اعتماد، 19 مرداد 1387.
«تدوین طرح نجات دریاچه‌ی ارومیه»، ایران، 23 مرداد 1387.
«سنگ‌قبر دریاچه‌ی ارومیه در تبریز ساخته شد»، اعتماد، 27 مهر 1387.
«پل شهید کلانتری فاصله‌ی ارومیه و تبریز را ۱۳۰ کیلومتر کاهش داد»، کیهان، 28 آبان 1387.
«گزارشی از تبعات خشک‌شدن دریاچه‌ی ارومیه پایانی غم‌بار در انتظار دومین دریاچه‌ی شور جهان»، کیهان، 25 شهریور 1388.
فرهمند، مریم، «دریاچه‌ی ارومیه در نمک غرق می‌شود»، ایران، 19 آذر 1388.
«به‌علت غلظت نمک آب دریاچه‌ی ارومیه، وضعیت زیستی آرتمیا و پرندگان دریاچه‌ی ارومیه بحرانی است»، رسالت، 4 مهر 1388.
«نگرانی از پسروی آب دریاچه‌ی ارومیه»، جام‌جم، 2 آذر 1388.
«کشاورزی مدرن دریاچه‌ی ارومیه را نجات می‌دهد»، جام‌جم، 16 فروردین 1389.
چهرقانی، صابر، «هدیه‌ی رئیس‌جمهور به مردم آذربایجان غربی: اهتمام ویژه برای احیای مجدد دریاچه‌ی ارومیه»، دنیای اقتصاد، 25 فروردین 1389.
اکبری، نورالله، «انتقال آب به دریاچه‌ی ارومیه»، رسالت، 1 آبان 1389.
«پدیدارشدن گنبدهای نمکی در دریاچه‌ی ارومیه»، ایران، 11 تیر 1390.
«رد طرح دوفوریتی انتقال آب به دریاچه‌ی ارومیه: تراژدی تبدیل دریاچه‌ی ارومیه به شوره‌زار»، ایران، 29 مرداد 1390.
میرسنجری، م. م.، «وداع با زادگاه زرتشت»، اعتماد، 29 مرداد 1390.
حیدریان، جواد، «هراس مردم از ویرانی نوستالژی هزاران‌ساله دریاچه‌ی ارومیه: تنش‌های دریاچه به مردم رسید»، اعتماد، 7 شهریور 1390.
«جوسازی رسانه‌های بیگانه برای سوءاستفاده از موضوع دریاچه‌ی ارومیه به ضرر مردم ایران است»؛ کیهان، تاریخ 14 شهریور 1390
«نماینده‌ی مردم ارومیه: مسئله‌ی دریاچه‌ی ارومیه یک مسئله‌ی داخلی است»، رسالت، 14 شهریور 1390.
«توصیه‌ی معاون استاندار آذربایجان غربی به دوستداران دریاچه‌ی ارومیه: درخواست بدهید، مجوز راهپیمایی بگیرید»، شرق، 15 شهریور 1390.
«فرمانده‌ی ناجا درباره‌ی دریاچه‌ی ارومیه: از رویکرد امنیتی به محیط‌زیست خودداری کنیم»، شرق، 17 شهریور 1390.
«دستور مجدد و ویژه‌ی رئیس‌جمهور برای نجات دریاچه‌ی ارومیه»، کیهان، 19 م