نهادهای سیاسی و اقتصادی و عملکرد اقتصادی عصر پهلوی اول با تاکید بر نهادگرایی تاریخی

نوع مقاله : توصیفی تحلیلی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه تبریر

2 استاد اقتصاد دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه تبریز

3 دانشیار گروه تاریخ دانشکده حقوق و علوم اجتماعی ، دانشگاه تبریز ،ایران

10.22034/jeds.2021.45490.1514

چکیده

در مسیر تحولات تاریخی، کشورها با بزنگاه های مهم تاریخی مواجه می شوند. بزنگاه‌های تاریخی در کشورهای مختلف به شیوه‌های گوناگونی رخ می‌دهند و با شکل‌گیری مسیرهای متفاوت، میراث جداگانه و متمایزی را برای هر کشور تولید می‌کند. بعد از انقلاب مشروطه، یکی از مهم‌ترین بزنگاه-های تاریخ معاصر ایران کودتای سوم اسفند 1299 است. تا قبل از انقلاب مشروطه در برهه‌های زیادی قدرت به صورت غیرمشروط تعیین می‌شد و شاه و حلقه‌های محدود به او به هزینه‌ی جامعه نهادهای اقتصادی را در خدمت ثروتمند شدن خود و فرادستان نزدیک به خود قرار می‌داد. بعد از کودتای سوم اسفند با اینکه نهادهای مجلس شورای ملی و سایر مراکز اداری تاسیس شده بودند اما هیچ کدام از نهادها همطراز قدرت شاه نبود. بحث اصلی این پژوهش که به روش بررسی تاریخی انجام گردیده است به نقش حکومت‌ها و فرادستان در اقتصاد و سیاست ایران و عقب‌ماندگی آن اشاره دارد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد فراگیر نکردن سیاست و اقتصاد و در اختیار گرفتن زمین‌های کشاورزی و کارخانه‌های صنعتی در دست عده‌ای از فرادستان که عموما زمینداران نماینده مجلس و نظامیان و شخص رضاشاه را دربر می‌گرفت اقتصاد و تولید ایران را در سطح معیشتی نگه داشت. به عبارتی دیگر انحصار قدرت سیاسی و نبود نهادهای محدودکننده قدرت حاکم بعد از کودتای سوم اسفند منجر به انحصار قدرت سیاسی و اقتصادی در دست حکومت و فرادستان گردید و این نهادهای سیاسی و اقتصادی میراثی برای حکومت‌های بعد گردید. اگرچه راه‌آهن و جاده و کارخانه‌هایی تاسیس شد و تولید و درآمد ملی افزایش یافت اما مردم عادی در شهرها و کشاورزان در روستا که جمعیت عمده‌ی آن دوران را تشکیل می‌دادند از آن بی‌بهره ماندند. لذا تحت نهادهای استثماری سیاسی، نهادهای فراگیر اقتصادی تاسیس نشد به طوری که درآمد و سطح مصرف و رفاه مردم تغییری نکرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Political and economic institutions and economic performance of the first Pahlavi era with emphasis on historical institutionalism

نویسندگان [English]

  • Farhad Azizi 1
  • Mohammad Bagher Beheshti 2
  • mohammad salmasizadeh 3
1 PhD student in Economics, Faculty of Economics and Management, University of Tabriz
2 Professor of Economics, Faculty of Economics and Management, University of Tabriz
3 Associate Professor Department of History, Faculty of Law and Social Sciences, University of Tabriz, Iran
چکیده [English]

In the course of historical changes, countries face historical critical junctures. Critical junctures occur in different ways in different countries, and by forming different routes they produce a separate and distinct heritage for each country.
After the constitutional revolution, one of the most important critical junctures in the contemporary history of Iran is the coup d'etat of Esfand 1299. Prior to the constitutional revolution, power was determined unconditionally for many periods and the king and his entourage used economic institutions to enrich themselves at the expense of society.
The main discussion of this study refers to the role of governments and superiors in Iran's economy and politics and it refers to its retardation after the coup d'etat Third of Esfand 1299. Although the institutions of parliament and other administrative centers were established, none of them was equal to the power of the Shah. The results of this study show that Non-pervasiveness of politics and economy and taking over agricultural in the hands of a number of high-ranking officials, which generally included landowners, members of parliament, the military, and Reza Shah Pahlavi herself, it maintained Iran's economy and production at a standard of living. Monopoly of political power and lack of institutions restricting the ruling power after the coup d'etat led to monopoly of political and economic power in the hands of the government and superiors and these political and economic institutions became a heritage for later governments. This marginalized economic growth and development, so that at the end of Reza Shah's rule there was a famine and economic problems

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political institutions
  • economic institutions
  • economic performance
  • the first Pahlavi era

مراجع

آبادیان، حسین (1385)، ایران؛ از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، چاپ نهم. ترجمه محمد ایراهیم فتاحی، نشر نی.
آبراهامیان،یرواند (1397)، ایران بین دو انقلاب، چاپ بیست­وششم. ترجمه احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی، نشر نی.
آفاری، ژانت (1379)، انقلاب مشروطه ایران 1906-1911، ترجمه رضارضایی، تهران: انتشارات بیستون.
الموتی، مصطفی (1368)، ایران عصر پهلوی: بحران نفت و ترورهای سیاسی و مذهبی، جلد پنجم، بی­نا، لندن: چاپخانه پکا.
باریر، جولیان (1362)، اقتصاد ایران 1900-1970، ترجمه مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی، موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی سازمان برنامه.
بولارد، سر ریدر (1362)، شترها باید بروند، ترجمه حسین ابوترابیان: نشر نو.
بهار، ملک­الشعرا (1357)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم.
تبرائیان، ضیاء­الدین (1371)، ایران در اشغال متفقین، تهران، انتشارات رسا.
جامی.ن (1381)، گذشته چراغ راه آینده است؛ تاریخ ایران در فاصله دو کودتا 1332-1299، چاپ هفتم، تهران، انتشارات نوبهار.
دنسترویل، لیونل چارلرز (1309)، یادداشت­های ژنرال ماژور دنسترویل در 1917-1918، مترجم حسین انصاری، تهران: انتشارات روزنامه یومیه کوشش.
ذوقی، ایرج (1368)، ایران و قدرت­های بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران انتشارات پاژنگ، چاپ دوم.
رنانی، محسن؛ قاراخانی، سلمان؛کریمی، زهرا؛ مومنی، فرشاد (1400)، ایران در زیر چتر حاکمیت طبیعی (مطالعه موردی: عصر پهلوی دوم)، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، شماره 42، بهار، صص: 155-184.
زیباکلام، صادق (1380)، تحولات سیاسی-اجتماعی ایران 1320-1357، در ساختار قدرت در دهه بیست، ویرایش مجتبی مقصودی تهران، انتشارات روزنه، صص78-154.
زرنگ، محمد (1381)، تحول نظام قضایی ایران از مشروطه تا سقوط رضاشاه، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، جلد اول.
سام­دلیری، کاظم (1394)، روش­شناسی کیفی جامعه­شناسی تاریخی و تطبیقی تاریخی، انتشارات جامعه­شناسان.
سلماسی­زاده، محمد (1394)، تاریخ تحولات ایران از آغاز قاجار تا انقلاب مشروطیت، تهران، انتشارات میثاق فرزانگان، چاپ اول.
شهبازی، عبداله (1387)، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، انتشارات اطلاعات، چاپ بیست­وششم.
شجاعی دیوکلائی، سیدحسن (1395)، ظهور و افول کشاورزی صنعتی در عصر رضاشاه 1309 تا 1316، مجله تاریخ ایران، شماره 19، صص 115 تا 140.
عاقلی، باقر (1369)، داور و عدلیه، تهران، انتشارات علمی.
عجم اوغلو، دارون، جیمز ای، رابینسون (1394)، چرا ملت­ها شکست می­خورند، چاپ دوم، ترجمه­ی محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی­پور، انتشارات روزبه، تهران.
فاتح، مصطفی(1335)، پنجاه سال نفت ایران، تهران انتشارات شرکت سهامی شهر.
فوران، جان(1377)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، مترجم: احمد تدین، تهران، موسسه خدماتی فرهنگی رسا.
کاتوزیان، محمدعلی (1380)، تضاد دولت و ملت؛ نظریه تاریخ و سیاست در ایران، چاپ چهاردهم، ترجمه علیرضا طیب، نشر نی، تهران.
 کاتوزیان، محمدعلی(1389)، اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، چاپ شانزدهم، ترجمه­ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، نشر مرکز، تهران.
کسروی، احمد(1385)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ماسلی، لئونارد (1364)، نفت، سیاست و کودتادر خاورمیانه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، انتشارات رسام.
مجد، محمدقلی (1389)، رضاشاه و بریتانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه امریکا، ترجمه مصطفی امیری، موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
مکی، حسین (1374)، تاریخ بیست ساله ایران، جلد 6، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی.
ملک­زاده، مهدی (1371)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، نهران، نشر علمی.
نورث، داگلاس و بری وینگاست (1397)، تشکل­ها و ایجاد تعهد: تحول نهادهای حاکم بر انتخاب عمد در انگلستان قرن هفدهم، ترجمه اصلان قودجانی، نشر پویش فکری توسعه.
نورث، داگلاس، جان والیس و باری وینگاست (1385)، چارچوب مفهومی برای نفسیر تاریخ مکتوب بشری، ترجمه جعفر خیرخواهان، مجله اقتصاد سیاسی، سال اول، شماره سوم، صص 92-151.
نورث، داگلاس و همکاران (1396)، سیاست، اقتصاد و مسائل توسعه در سایه خشونت، چاپ سوم، ترجمه­ی محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی­پور، انتشارات روزبه.
یزدانی، سهراب، و سیدحسن شجاعی دیوکلانی (1388)، تاثیر تمرکزگرایی بر اقتصاد سیاسی عصر پهلوی اول، مجله تاریخ ایران، شماره سوم، صص 151-178.
Ferrier, Ronald(2008), The Iranian Oil Industry, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, 639-705, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge
Griffin, L.(1993), “Narrative, even-structure analysis, and causal interpretation historical socilogy”, The American Journal of Sociology. vol. 98. no. 5, pp. 1094-1133.
Groseclose, Elgin(1947), Intoduction in Iran, New York, Oxford University Press.
Hambly, Gavin(2008), The Pahlavi Autocracy: Riza Shah, 1921-1941, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, 213-24, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge
Issawi, Charles(2008), European Economic Penetration, 1872-1921, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, pp 590-608, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge
Keddie, Nikki(2008), Iran Under The Later Qajars, 1848-1922, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, pp 174-213, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge.
Maclachlan, K.S.(2008), Economic Development, 1921-1979, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, 609-639, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge
Mahoney, James (2000), Path dependence in historical sociology, theory and society, vol. 29, no.4, pp. 507-548.
Saikal, Amin(2008), Iranian Foreign Policy, 1921-1979, in Cambridge History of Iran, vol 7: From Nadir Shah to Islamic Republic of Iran, 426-459, Avery, p., Hambly , G.& Melville, C.,(eds) Cambridge University Press, Cambridge
Sobel, R. S (2008), Testing baumol: Institutional quality ad the produtivity of entrepreneurship, Journal of Business Venturing, vol. 23, pp. 641- 655.
جامعه شناسی اقتصادی و توسعه
دوره 11، ویژه نامه
ویژه نامه توسعه، ابعاد و پیامدها
اسفند 1401
صفحه 59-79

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار