صنعت نفت و گاز در سرخس وپیامدهای اقتصادی آن: نگاهی کیفی به نگرش ذینفعان محلی(دهیاران روستاها)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر بر آن است با رویکرد برساختی-تفسیری به کشف و بررسی پیامدهای اقتصادی صنعت نفت و گاز از منظر تجربه زیسته ذینفعان محلی بپردازد. داده های این مطالعه کیفی از طریق مصاحبه عمیق گردآوری شده و از روش نظریه زمینه ای برای تحلیل داده ها استفاده شده است. با روش نمونه گیری نظری و هدفمند با 19 نفر از دهیاران روستاهای بخش مرکزی شهرستان سرخس مصاحبه گردید و نهایتا داده های گردآوری شده در قالب 27 مقوله محوری و یک مقوله هسته مورد کدگذاری و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بر اساس تفسیرها و تجربیات شکل گرفته در میان ذهنیت کنشگران محلی(دهیاران)، صنعت نفت و گاز در این منطقه پیامدهای اقتصادی مختلفی را در بر داشته است. از یک سو مؤلفه هایی همچون عدم تحرک اجتماعی، فقدان قدرت چانه زنی، منفعت طلبی شرکت ها، نفوذ و اقتدار شرکتی شرایط علی لازم را برای شکل گیری نوعی ساختار اقتصادی دوگانه(مبتنی بر مرکز/پیرامون) در صنعت نفت و گاز فراهم نموده است. از سوی دیگر تبعیض منطقه ای، اتخاذ رویکرد غیربومی گزینی، نابرابری اجتماعی، و فقدان نظارت این شرایط دوگانه را تسهیل و تقویت نموده است(عوامل مداخله گر). در شرایط خصوصی سازی شرکت ها(شرایط زمینه ای) ، ذینفعان محلی به میانجی دو راهبرد «مقاومت(اعتراض)» و «انفعال(پذیرش)» نسبت به این ساختار اقتصادی دوگانه واکنش نشان می دهند. یافته های مطالعه حاضر حاکی است که پیامدهای اقتصادی متعددی همچون ظهور قشرهای جدید، استثمار نیروی کار، تعارض منافع، تعارض هویتی، موقتی سازی نیروی کار و... در بسترهای صنعت نفت و گاز برساخته شده اند. در چنین زمینه ای کنشگران و اجتماع محلی، یا با ساختار دوگانه موجود«سازگار و همگرا» شده یا اینکه به سمت «ناسازگاری و واگرایی» سوق داده شده اند(مقوله هسته).

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sarakhs Oil and Gas Industry and its Economic Consequences; A Qualitative Study Regarding the Local Beneficiaries’ Attitudes (Rural Governors)

نویسندگان [English]

  • Hassan Fakhrizadeh 1
  • Hossein Mirzaei 2
1 PhD Candidate in Sociology of Economics and Development, Faculty of Literature and Humanities Dr. Alish Shariati, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The present study based on constructivism approach intends to discover and review the economic consequences of the oil and gas industry regarding the local beneficiaries’ attitudes. In this qualitative study,the data collection procedure has been done through in-depth interviews and the grounded theory method has been put in practice to analyze the collected data.19 rural governors of the central District of Sarakhs city have been interviewed .respecting a theoretical and purposeful sampling method and consequently the collected data were eventually coded and analyzed in the form of 27 fundamental categories and one core category.The research results indicate that according to the interpretations and experiences originated in the local actors’ (rural governors) minds, the oil and gas industry of this region has had various economic consequences.On the one hand, components such as lack of social mobility, lack of bargaining power, profiteering of companies, corporate influence and authority have provided the necessary causal conditions for the formation of a dual economic structure (core / periphery-based) in the oil and gas industry.On the other hand, regional discrimination has facilitated and strengthened the adoption of a non-indigenous approach, social inequality, and lack of oversight of these dual conditions(interfering factors). In the context of corporate privatization (contextual conditions), local governors react to this dual economic structure through two strategies; resistance (protest) and passivity (acceptance).The present study findings indicate that several economic consequences such as the emergence of new classes of people, labor exploitation, conflict of interest, identity conflict, temporary workforce, etc., have arisen in the areas of oil and gas industry.In such a circumstance, actors and the local community have either adapted and converged with the existing dual structure or have been led to incompatibility and divergence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key terms: Dual economic structure
  • resistance/ passivity
  • interest conflict
  • the emergence of new classes
  • local beneficiaries

مراجع

ازکیا، مصطفی و غفاری، علامرضا (1397). جامعه‌شناسی توسعه، تهران: کیهان.
اکبری، صادق و عبدالهی، مجید (1387). مجموعه قوانین و مقررات ده و دهیاری، تهران: قلمستان هنر.
امینی‌نژاد، غلامرضا (1394). تحلیل بررسی اثرات قطب صنعتی پارس جنوبی بر ساختار روستاهای استان بوشهر نمونه (شهرستان‌های عسلویه، کنگان ، دیر و جم). فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، 1(16)، 101-122.
ایمان، محمدتقی (1390). مبانی پارادایمی روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
توسلی، غلامعباس (1384). نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت.
طالبیان، امیر و فاضلی، محمد (1392). اهمیت راهبردی تحلیل پیامدهای اجتماعی دیدگاه‌های نظری حاکم بر توسعه صنعت نفت و گاز. فصلنامه راهبرد، 22(66)، 179-211.
طالبیان، سید امیر و ملاکی، احمد (1391). ارائه مدلی برای ارزیابی تاثیرات اجتماعی در صنعت نفت و گاز ایران. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 1(3)، 162-186.
طالبیان، سید امیر، فاضلی، محمد و عقیل دغاغله (1387). تحلیل تاثیر اجتماعی توسعه صنعتی در منطقه عسلویه. نامه علوم اجتماعی، 33، 56-75.
طالبیان، سیدامیر و عمرانی مجد، عبداله (1388). بررسی وضعیت اجتماعی جزیره خارک و تأثیر آن بر محیط زندگی کارکنان صنعت نفت. فصلنامه مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، 3(6)، 21-45.
غلامی‌پور، اسماعیل و کلانتری، عبدالحسین (1396). شکل‌گیری جامعه دوگانه در شهرهای نفتی ایران با تأکید بر شهرستان ماهشهر. فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 6(35)، 107-139.
فرضی، شهرام و ازکیا، مصطفی (1395). تحلیل جامعه شناختی پیامدهای حضور صنعت نفت بر توسعه اجتماعی- فرهنگی مناطق نفت خیز از منظر ذینفعان محلی (مورد مطالعه: ساکنان حوزه میدان نفتی دارخوین). توسعه محلی(روستایی-شهری)، 8(2)، 221-244.
فلیک، اووه (1391). درآمدی بر روش تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
صادقی فسایی، سهیلا (1385). ارائه یک الگوی مفهومی برای مسائل و انحرافات اجتماعی و راه‌حل‌های کاهش آن در عسلویه. مجله جامعه‌شناسی ایران، 2(7)، 119-146.
کاضمیان، غلامرضا، قربانی‌زاده، وجه‌الله و محمدجواد موسوی (1396). ارزیابی کلی نقش مدیریت شهری در کنترل پیامدهای رشد صنعت نفت و گاز در شهر عسلویه. فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 8(30)، 226-264.
گیدنز، آنتونی (1387). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
معیدفر، سعید (1389). نفت، دوگانگی، مقاومت و وابستگی: نتایج دو بررسی در بهرگان و عسلویه. مجله توسعه روستایی، 1(2)، 48-78.
محسنی تبریزی، علیرضا و فرامرزی، فرزانه (1391). نقش صنعت نفت در توسعه اجتماعی-اقتصادی شهر گچساران از دیدگاه شهروندان. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 4(4)، 36-45.
موسوی، سیدعارف و طالشی، مصطفی (1396). حقوق و قوانین روستایی، تهران: ستایش حقیقت: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
نایبی، هوشنگ و همکاران (1396). تئوری آنومی دورکیم و مرتون، شباهت‌ها، تفاوت‌ها و شیوه‌های اندازه‌گیری. فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، 66(17)، 9-51.
نوری ثانی و همکاران (1399). آثار و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی مدیریت آزادسازی مخازن سدها (نمونه موردی: سد آزاد). فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی،26(87)، 179-216.
نیکخواه، هدایت‌الله و بهزادی، سجاد (1395). بررسی تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تأسیسات صنعتی بر فرایند توسعه (نمونه موردی شهرستان جم). مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 8(4)، 83-99.
نوغانی دخت بهمنی، محسن، محمدی، فردین و مهدی کرمانی (1398). خلق نظریه در مطالعات کیفی (رویکردی کاربردی به نظریه زمینه‌ای)، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
Anguelovski, Isabelle. (2011). Understanding the Dynamics of Community Engagement of Corporations in Communities: The Iterative Relationship Between Dialogue Processes and Local Protest at the Tintaya Copper Mine in Peru. Society & Natural Resources: An International Journal, 24, 384-399.
Chidi Nzeadibe, Thaddeus & Kelechukwu  Ajaero, Chukwuedozie (2015). Integrating Community Perceptions and Cultural Diversity in Social Impact Assessment in Nigeria. Environmental Impact Assessment Review, 55, 74-83.
Dana, Leo Paul & Anderson, Robert Brent (2009).A Study of the Impact of Oil and Gas Development on the Dene First Nations of the Sahtu(Great Bear Lake) Region of the Canadian Northwest Territories(NWT). Journal of Enterprising Communities : People and Places in the Global Economy, 3(1), 94-117.
Kelman, Ilan & Loe, Julia S.P.(2016). Local Perceptions of Corporate Social Responsibility for Arctic Petroleum in the Barents Region. Arctic Review on Law and Politics,7(2),152-178.
Kemp, Deanna & Owen, John R.(2013). Community Relations and Mining: Core to Business but not “Core Business”. Resources Policy, 38, 253-531.
Loe, Julia S.P & Kelman,Ilan.(2016).Arctic Petroleum’s Community Impacts: Local Perceptions from Hammerfest, Norway.Energy Research & Social Science.
Okuthe, Isaiah K.(2015). Environmental and Social Challenges of Oil and Gas Exploration in Kenya. International Journal of Innovation and Scientific Research, 17(1), 164-174.
Spangler, Ingrid S. & Pompper, Donnalyn.(2011). Corporate Social Responsibility and the Oil Industry: Theory and Perspective Fuel a Longitudinal View. Public Relations Review, 37, 217-225.
Van Ban, Tran & Hadikusumo, Bonaventura H.W.(2017). Culture EPC Oil and Gas Project in Vietnam: Grounded Theory. International Journal of Energy Sector Management, 11(3), 366-386.
Ventura, Jose & Jauregui, Kety.(2017). Business-Community Relationships for Extractive Industries: A Case Study in Peru. Brazilian Administration Review, 14(2), 1-24.
جامعه شناسی اقتصادی و توسعه
دوره 11، شماره 1
تیر 1401
صفحه 117-147

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار